Sushruta Samhita

Progress:94.2%

यथाक्रमप्रवृत्तानां द्विकेषु मधुरो रसः | पञ्चानुक्रमते योगानम्लश्चतुर एव तु ||६||

When combined sequentially two at a time, the Madhura Rasa (sweet taste) forms five combinations, while the Amla Rasa (acid taste) forms only four.

english translation

जब क्रमिक रूप से दो को एक साथ मिलाया जाता है, तो मधुर रस (मीठा स्वाद) पांच संयोजन बनाता है, जबकि आंवला रस (अम्लीय स्वाद) केवल चार संयोजन बनाता है।

hindi translation

yathAkramapravRttAnAM dvikeSu madhuro rasaH | paJcAnukramate yogAnamlazcatura eva tu ||6||

hk transliteration by Sanscript

त्रींश्चानुगच्छति रसो लवणः कटुको द्वयम् | तिक्तः कषायमन्वेति ते द्विका दश पञ्च च ||७||

The Lavana Rasa (saline taste) forms three combinations, while the Katuka Rasa (pungent taste) forms two. The Tikta Rasa (bitter taste) combines only with Kasaya Rasa (astringent taste). Thus, there are fifteen combinations taken two at a time.

english translation

लवण रस (खारा स्वाद) तीन संयोजन बनाता है, जबकि कटुका रस (तीखा स्वाद) दो संयोजन बनाता है। तिक्त रस (कड़वा स्वाद) केवल कसाया रस (कसैला स्वाद) के साथ संयोजित होता है। इस प्रकार, एक समय में दो लेने पर पंद्रह संयोजन होते हैं।

hindi translation

trIMzcAnugacchati raso lavaNaH kaTuko dvayam | tiktaH kaSAyamanveti te dvikA daza paJca ca ||7||

hk transliteration by Sanscript

तद्यथा- मधुराम्लः(१), मधुरलवणः(२), मधुरकटुकः(३), मधुरतिक्तः(४), मधुरकषायः(५), एतेपञ्चानुक्रान्ता मधुरेण; अम्ललवणः(१), अम्लकटुकः(२), अम्लतिक्तः(३), अम्लकषायः(४), एते चत्वारोऽनुक्रान्ता अम्लेन; लवणकटुकः(१), लवणतिक्तः(२), लवणकषायः(३), एते त्रयोऽनुक्रान्ता लवणेन; कटुतिक्तः(१), कटुकषायः(२), द्वावेतावनुक्रान्तौ कटुकेन; तिक्तकषायः(१) एक एवानुक्रान्तस्तिक्तेन; एवमेते पञ्चदश द्विकसंयोगा व्याख्याताः ||८||

They are as follows: Sweet and acid, sweet and saline, sweet and pungent, sweet and bitter, and sweet and astringent — these five are the combinations beginning with Madhura (sweet). Acid and saline, acid and pungent, acid and bitter, and acid and astringent — these four are the combinations beginning with Amla (acid). Saline and pungent, saline and bitter, and saline and astringent — these three are the combinations beginning with Lavana (saline). Pungent and bitter, and pungent and astringent — these two are the combinations beginning with Katuka (pungent). Bitter and astringent — this is the only combination beginning with Tikta (bitter). Thus, the fifteen combinations taken two at a time have been explained.

english translation

वे इस प्रकार हैं: मीठा और खट्टा, मीठा और खारा, मीठा और तीखा, मीठा और कड़वा, मीठा और कसैला - ये पाँच मधुरा (मीठा) से शुरू होने वाले संयोजन हैं। अम्ल और खारा, अम्ल और तीखा, अम्ल और कड़वा, अम्ल और कसैला - ये चार आंवला (अम्ल) से शुरू होने वाले संयोजन हैं। खारा और तीखा, खारा और कड़वा, खारा और कसैला - ये तीन लवण (खारा) से शुरू होने वाले संयोजन हैं। तीखा और कड़वा, तीखा और कसैला - ये दो कटुका (तीखा) से शुरू होने वाले संयोजन हैं। कड़वा और कसैला - यह एकमात्र संयोजन है जो तिक्त (कड़वा) से शुरू होता है। इस प्रकार, एक समय में दो लेने वाले पंद्रह संयोजनों की व्याख्या की गई है।

hindi translation

tadyathA- madhurAmlaH(1), madhuralavaNaH(2), madhurakaTukaH(3), madhuratiktaH(4), madhurakaSAyaH(5), etepaJcAnukrAntA madhureNa; amlalavaNaH(1), amlakaTukaH(2), amlatiktaH(3), amlakaSAyaH(4), ete catvAro'nukrAntA amlena; lavaNakaTukaH(1), lavaNatiktaH(2), lavaNakaSAyaH(3), ete trayo'nukrAntA lavaNena; kaTutiktaH(1), kaTukaSAyaH(2), dvAvetAvanukrAntau kaTukena; tiktakaSAyaH(1) eka evAnukrAntastiktena; evamete paJcadaza dvikasaMyogA vyAkhyAtAH ||8||

hk transliteration by Sanscript

त्रिकान् वक्ष्यामः- आदौ प्रयुज्यमानस्तु मधुरो दश गच्छति | षडम्लो लवणस्तस्मादर्धमेकं तथा कटुः ||९||

Now, we shall describe the combinations taken three at a time: Starting with Madhura (sweet), it forms ten combinations. Amla (acid) forms six, Lavana (saline) half of that—three, and Katuka (pungent) forms only one.

english translation

अब, हम एक बार में तीन संयोजनों का वर्णन करेंगे: मधुर (मीठा) से शुरू करके, यह दस संयोजन बनाता है। आंवला (अम्लीय) छह बनाता है, लवण (खारा) उसका आधा - तीन, और कटुका (तीखा) केवल एक बनाता है।

hindi translation

trikAn vakSyAmaH- Adau prayujyamAnastu madhuro daza gacchati | SaDamlo lavaNastasmAdardhamekaM tathA kaTuH ||9||

hk transliteration by Sanscript

तद्यथा- मधुराम्ललवणः(१), मधुराम्लकटुकः(२), मधुराम्लतिक्तः(३), मधुराम्लकषायः(४), मधुरलवणकटुकः(५), मधुरलवणतिक्ताः(६), मधुरलवणकषायः(७), मधुरकटुकतिक्तः(८), मधुरकटुकषायः(९), मधुरतिक्तकषायः(१०), एवमेषां दशानां त्रिकसंयोगानामादौ मधुरः प्रयुज्यते; अम्ललवणकटुकः(१), अम्ललवणतिक्तः(२), अम्ललवणकषायः(३), अम्लकटुतिक्तः(४), अम्लकटुकषायः(५), अम्लतिक्तकषायः(६), एवमेषां षण्णामादावम्लः प्रयुज्यते; लवणकटुतिक्तः(१), लवणकटुकषायः(२), लवणतिक्तकषायः(३), एवमेषां त्रयाणामादौ लवणः प्रयुज्यते; कटुतिक्तकषायः(१), एवमेकस्यादौ कटुकः प्रयुज्यते; एवमेते त्रिकसंयोगा विंशतिर्व्याख्याताः ||१०||

They are as follows: Sweet, acid, and saline; sweet, acid, and pungent; sweet, acid, and bitter; sweet, acid, and astringent; sweet, saline, and pungent; sweet, saline, and bitter; sweet, saline, and astringent; sweet, pungent, and bitter; sweet, pungent, and astringent; and sweet, bitter, and astringent — these ten combinations taken three at a time start with Madhura (sweet). Acid, saline, and pungent; acid, saline, and bitter; acid, saline, and astringent; acid, pungent, and bitter; acid, pungent, and astringent; and acid, bitter, and astringent — these six combinations start with Amla (acid). Saline, pungent, and bitter; saline, pungent, and astringent; and saline, bitter, and astringent — these three combinations start with Lavana (saline). Pungent, bitter, and astringent — this is the only combination starting with Katuka (pungent). Thus, the twenty combinations taken three at a time have been explained.

english translation

वे इस प्रकार हैं: मीठा, अम्ल और खारा; मीठा, अम्ल और तीखा; मीठा, अम्ल और कड़वा; मीठा, अम्ल और कसैला; मीठा, खारा और तीखा; मीठा, खारा और कड़वा; मीठा, खारा और कसैला; मीठा, तीखा और कड़वा; मीठा, तीखा और कसैला; और मीठा, कड़वा और कसैला - ये दस संयोजन एक बार में तीन लिए जाने पर मधुरा (मीठा) से शुरू होते हैं। अम्ल, खारा और तीखा; अम्ल, खारा और कड़वा; अम्ल, खारा और कसैला; अम्ल, तीखा और कड़वा; अम्ल, तीखा और कसैला; और अम्ल, कड़वा और कसैला - ये छह संयोजन आंवला (अम्ल) से शुरू होते हैं। खारा, तीखा और कड़वा; खारा, तीखा और कसैला; और खारा, कड़वा और कसैला - ये तीन संयोजन लवण (खारा) से शुरू होते हैं। तीखा, कड़वा और कसैला - यह कटुका (तीखा) से शुरू होने वाला एकमात्र संयोजन है। इस प्रकार, एक समय में तीन लिए गए बीस संयोजनों को समझाया गया है।

hindi translation

tadyathA- madhurAmlalavaNaH(1), madhurAmlakaTukaH(2), madhurAmlatiktaH(3), madhurAmlakaSAyaH(4), madhuralavaNakaTukaH(5), madhuralavaNatiktAH(6), madhuralavaNakaSAyaH(7), madhurakaTukatiktaH(8), madhurakaTukaSAyaH(9), madhuratiktakaSAyaH(10), evameSAM dazAnAM trikasaMyogAnAmAdau madhuraH prayujyate; amlalavaNakaTukaH(1), amlalavaNatiktaH(2), amlalavaNakaSAyaH(3), amlakaTutiktaH(4), amlakaTukaSAyaH(5), amlatiktakaSAyaH(6), evameSAM SaNNAmAdAvamlaH prayujyate; lavaNakaTutiktaH(1), lavaNakaTukaSAyaH(2), lavaNatiktakaSAyaH(3), evameSAM trayANAmAdau lavaNaH prayujyate; kaTutiktakaSAyaH(1), evamekasyAdau kaTukaH prayujyate; evamete trikasaMyogA viMzatirvyAkhyAtAH ||10||

hk transliteration by Sanscript