Progress:26.4%
अथ भस्त्रिका- रेचक: पूरकश्चैव कुम्भकः प्रणवात्मकः I रेचकोऽजस्रनिःश्वासः पूरकस्तन्निरोधकः I समानसंस्थितो योऽसौ कुम्भकः परिकीर्तितः ॥२-२१॥
sanskrit
Pranayama, which is of the nature of pranava, is three fold, i.e. recaka, puraka and kumbhaka. recaka stands for exhalation to the limit. puraka means opposite of it, while kumbhaka is maintenance of stillness of breath.
english translation
hindi translation
atha bhastrikA- recaka: pUrakazcaiva kumbhakaH praNavAtmakaH I recako'jasraniHzvAsaH pUrakastannirodhakaH I samAnasaMsthito yo'sau kumbhakaH parikIrtitaH ||2-21||
hk transliteration
यथैव लोहकाराणां भस्त्री' वेगेन चाल्यते I तथैव स्वशरीरस्थं चालयेत्पवनं सुधीः॥२-२२॥
sanskrit
A wise should rapidly blow the bodily air like the bellows of an ironsmith until he becomes exhausted.
english translation
hindi translation
yathaiva lohakArANAM bhastrI' vegena cAlyate I tathaiva svazarIrasthaM cAlayetpavanaM sudhIH||2-22||
hk transliteration
यथा श्रमो भवेद् देहे तथा ' सूर्येण पूरयेत् I यथोदरं भवेत्पूर्ण पवनेन तथा लघु ॥२-२३॥
sanskrit
Thereafter, he should slowly inhale through the right nostril so that the cavity fully fills up with air.
english translation
hindi translation
yathA zramo bhaved dehe tathA ' sUryeNa pUrayet I yathodaraM bhavetpUrNa pavanena tathA laghu ||2-23||
hk transliteration
धारयेन्नासिकां ' मध्या' तर्जनीभ्यां विना दृढम् I कुम्भकं पूर्ववत्कृत्वा रेचयेदिडयानिलम्॥२-२४॥
sanskrit
Now using the fingers other than the middle and the index fingers, he should firmly hold the nose and retain the air as told before and exhale through the left nostril.
english translation
hindi translation
dhArayennAsikAM ' madhyA' tarjanIbhyAM vinA dRDham I kumbhakaM pUrvavatkRtvA recayediDayAnilam||2-24||
hk transliteration
वातपित्तश्लेष्महरं शरीराग्निविवर्धनम् I ब्रह्मनाडीमुखेसंस्थ’कफाद्यर्गल' नाशनम् I विशेषेणैव कर्तव्यं भस्त्राख्यं कुम्भकं त्विदम्॥२-२५॥
sanskrit
This bhastrā-kumbhaka cures the disorders caused due to vitiation of vāta, pitta and kapha humours, stimulates the gastric fire, removes the obstacles like phlegm etc. stuck up at the opening of brahma-nādi (susumna). This practice should be given a special emphasis.
english translation
hindi translation
vAtapittazleSmaharaM zarIrAgnivivardhanam I brahmanADImukhesaMstha’kaphAdyargala' nAzanam I vizeSeNaiva kartavyaM bhastrAkhyaM kumbhakaM tvidam||2-25||
hk transliteration
Hatharatnavali
Progress:26.4%
अथ भस्त्रिका- रेचक: पूरकश्चैव कुम्भकः प्रणवात्मकः I रेचकोऽजस्रनिःश्वासः पूरकस्तन्निरोधकः I समानसंस्थितो योऽसौ कुम्भकः परिकीर्तितः ॥२-२१॥
sanskrit
Pranayama, which is of the nature of pranava, is three fold, i.e. recaka, puraka and kumbhaka. recaka stands for exhalation to the limit. puraka means opposite of it, while kumbhaka is maintenance of stillness of breath.
english translation
hindi translation
atha bhastrikA- recaka: pUrakazcaiva kumbhakaH praNavAtmakaH I recako'jasraniHzvAsaH pUrakastannirodhakaH I samAnasaMsthito yo'sau kumbhakaH parikIrtitaH ||2-21||
hk transliteration
यथैव लोहकाराणां भस्त्री' वेगेन चाल्यते I तथैव स्वशरीरस्थं चालयेत्पवनं सुधीः॥२-२२॥
sanskrit
A wise should rapidly blow the bodily air like the bellows of an ironsmith until he becomes exhausted.
english translation
hindi translation
yathaiva lohakArANAM bhastrI' vegena cAlyate I tathaiva svazarIrasthaM cAlayetpavanaM sudhIH||2-22||
hk transliteration
यथा श्रमो भवेद् देहे तथा ' सूर्येण पूरयेत् I यथोदरं भवेत्पूर्ण पवनेन तथा लघु ॥२-२३॥
sanskrit
Thereafter, he should slowly inhale through the right nostril so that the cavity fully fills up with air.
english translation
hindi translation
yathA zramo bhaved dehe tathA ' sUryeNa pUrayet I yathodaraM bhavetpUrNa pavanena tathA laghu ||2-23||
hk transliteration
धारयेन्नासिकां ' मध्या' तर्जनीभ्यां विना दृढम् I कुम्भकं पूर्ववत्कृत्वा रेचयेदिडयानिलम्॥२-२४॥
sanskrit
Now using the fingers other than the middle and the index fingers, he should firmly hold the nose and retain the air as told before and exhale through the left nostril.
english translation
hindi translation
dhArayennAsikAM ' madhyA' tarjanIbhyAM vinA dRDham I kumbhakaM pUrvavatkRtvA recayediDayAnilam||2-24||
hk transliteration
वातपित्तश्लेष्महरं शरीराग्निविवर्धनम् I ब्रह्मनाडीमुखेसंस्थ’कफाद्यर्गल' नाशनम् I विशेषेणैव कर्तव्यं भस्त्राख्यं कुम्भकं त्विदम्॥२-२५॥
sanskrit
This bhastrā-kumbhaka cures the disorders caused due to vitiation of vāta, pitta and kapha humours, stimulates the gastric fire, removes the obstacles like phlegm etc. stuck up at the opening of brahma-nādi (susumna). This practice should be given a special emphasis.
english translation
hindi translation
vAtapittazleSmaharaM zarIrAgnivivardhanam I brahmanADImukhesaMstha’kaphAdyargala' nAzanam I vizeSeNaiva kartavyaM bhastrAkhyaM kumbhakaM tvidam||2-25||
hk transliteration