1.

प्रथमोऽध्यायः

Chapter 1

2.

द्वितीयोऽध्यायः

Chapter 2

3.

तृतीयोऽध्यायः

Chapter 3

4.

चतुर्थोऽध्यायः

Chapter 4

5.

पञ्चमोऽध्यायः

Chapter 5

6.

षष्ठोऽध्यायः

Chapter 6

7.

सप्तमोऽध्यायः

Chapter 7

8.

अष्टमोऽध्यायः

Chapter 8

9.

नवमोऽध्यायः

Chapter 9

10.

दशमोऽध्यायः

Chapter 10

11.

एकादशोऽध्यायः

Chapter 11

12.

द्वादशोऽध्यायः

Chapter 12

13.

त्रयोदशोऽध्यादशोयः

Chapter 13

14.

चतुर्दशोऽध्यायः

Chapter 14

15.

पञ्चदशोऽध्यायः

Chapter 15

16.

षोडशोऽध्यायः

Chapter 16

17.

सप्तदशोऽध्यायः

Chapter 17

अष्टादशोऽध्यायः

Chapter 18

19.

एकोनविंशोऽध्यायः

Chapter 19

20.

विंशोऽध्यायः

Chapter 20

21.

एकविंशोऽध्यायः

Chapter 21

22.

द्वाविंशोऽध्यायः

Chapter 22

23.

त्रयोविंशोऽध्यायः

Chapter 23

24.

चतुर्विंशोऽध्यायः

Chapter 24

25.

पञ्चविंशोऽध्यायः

Chapter 25

26.

षड्विंशोऽध्यायः

Chapter 26

27.

सप्तविंशोऽध्यायः

Chapter 27

28.

अष्टाविंशोऽध्यायः

Chapter 28

29.

एकोनत्रिंशोऽध्यायः

Chapter 29

30.

त्रिंशोऽध्यायः

Chapter 30

31.

एकत्रिंशोऽध्यायः

Chapter 31

Progress:54.6%

श्रीभगवानुवाच वनं विविक्षुः पुत्रेषु भार्यां न्यस्य सहैव वा । वन एव वसेच्छान्तस्तृतीयं भागमायुषः ।। ११-१८-१ ।।

The Supreme Personality of Godhead said: One who desires to adopt the third order of life, vānaprastha, should enter the forest with a peaceful mind, leaving his wife with his mature sons, or else taking her along with him. ।। 11-18-1 ।।

english translation

भगवान के परम व्यक्तित्व ने कहा: जो व्यक्ति जीवन के तीसरे क्रम, वानप्रस्थ को अपनाने की इच्छा रखता है, उसे शांतिपूर्ण मन से, अपनी पत्नी को अपने परिपक्व बेटों के साथ छोड़कर, या फिर उसे अपने साथ ले जाना चाहिए, जंगल में प्रवेश करना चाहिए। ।। ११-१८-१ ।।

hindi translation

zrIbhagavAnuvAca vanaM vivikSuH putreSu bhAryAM nyasya sahaiva vA | vana eva vasecchAntastRtIyaM bhAgamAyuSaH || 11-18-1 ||

hk transliteration by Sanscript

कन्दमूलफलैर्वन्यैर्मेध्यैर्वृत्तिं प्रकल्पयेत् । वसीत वल्कलं वासस्तृणपर्णाजिनानि च ।। ११-१८-२ ।।

Having adopted the vānaprastha order of life, one should arrange one’s sustenance by eating uncontaminated bulbs, roots and fruits that grow in the forest. One may dress oneself with tree bark, grass, leaves or animal skins. ।। 11-18-2 ।।

english translation

जीवन के वानप्रस्थ क्रम को अपनाने के बाद, व्यक्ति को जंगल में उगने वाले असंदूषित बल्ब, जड़ें और फल खाकर अपने जीविका की व्यवस्था करनी चाहिए। कोई अपने आप को पेड़ की छाल, घास, पत्तियां या जानवरों की खाल से सजा सकता है। ।। ११-१८-२ ।।

hindi translation

kandamUlaphalairvanyairmedhyairvRttiM prakalpayet | vasIta valkalaM vAsastRNaparNAjinAni ca || 11-18-2 ||

hk transliteration by Sanscript

केशरोमनखश्मश्रुमलानि बिभृयाद्दतः । न धावेदप्सु मज्जेत त्रिकालं स्थण्डिलेशयः ।। ११-१८-३ ।।

The vānaprastha should not groom the hair on his head, body or face, should not manicure his nails, should not pass stool and urine at irregular times and should not make a special endeavor for dental hygiene. He should be content to take bath in water three times daily and should sleep on the ground. ।। 11-18-3 ।।

english translation

वानप्रस्थ को अपने सिर, शरीर या चेहरे पर बाल नहीं संवारने चाहिए, अपने नाखूनों को साफ नहीं करना चाहिए, अनियमित समय पर मल और मूत्र त्याग नहीं करना चाहिए और दंत स्वच्छता के लिए विशेष प्रयास नहीं करना चाहिए। उसे प्रतिदिन तीन बार पानी से स्नान करके संतुष्ट रहना चाहिए और जमीन पर सोना चाहिए। ।। ११-१८-३ ।।

hindi translation

kezaromanakhazmazrumalAni bibhRyAddataH | na dhAvedapsu majjeta trikAlaM sthaNDilezayaH || 11-18-3 ||

hk transliteration by Sanscript

ग्रीष्मे तप्येत पञ्चाग्नीन् वर्षास्वासारषाड्जले । आकण्ठमग्नः शिशिर एवं वृत्तस्तपश्चरेत् ।। ११-१८-४ ।।

Thus engaged as a vānaprastha, one should execute penance during the hottest summer days by subjecting oneself to burning fires on four sides and the blazing sun overhead; during the rainy season one should remain outside, subjecting oneself to torrents of rain; and in the freezing winter one should remain submerged in water up to one’s neck. ।। 11-18-4 ।।

english translation

इस प्रकार वानप्रस्थ के रूप में संलग्न होकर, व्यक्ति को सबसे गर्म गर्मी के दिनों में चारों तरफ जलती हुई आग और सिर पर चमकते सूरज के अधीन रहकर तपस्या करनी चाहिए; बरसात के मौसम में व्यक्ति को बाहर रहना चाहिए, अपने आप को मूसलाधार बारिश के अधीन रखते हुए; और कड़ाके की सर्दी में व्यक्ति को गर्दन तक पानी में डूबा रहना चाहिए। ।। ११-१८-४ ।।

hindi translation

grISme tapyeta paJcAgnIn varSAsvAsAraSADjale | AkaNThamagnaH zizira evaM vRttastapazcaret || 11-18-4 ||

hk transliteration by Sanscript

अग्निपक्वं समश्नीयात्कालपक्वमथापि वा । उलूखलाश्मकुट्टो वा दन्तोलूखल एव वा ।। ११-१८-५ ।।

One may eat foodstuffs prepared with fire, such as grains, or fruits ripened by time. One may grind one’s food with mortar and stone or with one’s own teeth. ।। 11-18-5 ।।

english translation

व्यक्ति आग से तैयार किया गया भोजन खा सकता है, जैसे अनाज, या समय से पके फल। कोई अपने भोजन को ओखली और पत्थर से या अपने दांतों से पीस सकता है। ।। ११-१८-५ ।।

hindi translation

agnipakvaM samaznIyAtkAlapakvamathApi vA | ulUkhalAzmakuTTo vA dantolUkhala eva vA || 11-18-5 ||

hk transliteration by Sanscript