Sushruta Samhita

Progress:58.8%

अथातो वमनद्रव्यविकल्पविज्ञानीयमध्यायं व्याख्यास्यामः ||१|| वमनद्रव्याणां [१] फलादीनां मदनफलानि श्रेष्ठतमानि भवन्ति | अथ मदनपुष्पाणामातपपरिशुष्काणां चूर्णप्रकुञ्जं प्रत्यक्पुष्पासदापुष्पीनिम्बकषायाणामन्यतमेनालोड्य मधुसैन्धवयुक्तां पुष्पचूर्णमात्रां पाययित्वा वामयेत् | मदनशलाटुचूर्णान्येवं वा बकुलरम्यकोपयुक्तानि मधुलवणयुक्तान्यभिप्रतप्तानि; मदनशलाटुचूर्णसिद्धां वा तिलतण्डुलयवागूम् | निर्वृत्तानां वा नातिहरितपाण्डूनां कुशमूढावबद्धमृद्गोमयप्रलिप्तानां यवबु(तु)षमुद्गमाषशाल्यादिधान्यराशावष्टरात्रोषितक्लिन्नभिन्नानां फलानां फलपिप्पलीरुद्धृत्यातपे शोषयेत्, तासां दधिमधुपललविमृदितपरिशुष्काणां सुभाजनस्थानामन्तर्नखमुष्टिमुष्णे यष्टीमधुककषाये कोविदारादीनामन्यतमे वा कषाये प्रमृद्य रात्रिपर्युषितं मधुसैन्धवयुक्तमाशीर्भिरभिमन्त्रितमुदङ्मुखः प्राङ्मुखमातुरं पाययेदनेन मन्त्रेणाभिमन्त्र्य- “ब्रह्मदक्षाश्विरुद्रेन्द्रभूचन्द्रार्कानलानिलाः| ऋषयः सौषधीग्रामा भूतसङ्घाश्च पान्तु ते ||१||

sanskrit

Now, we shall explain the Chapter on the mode of administering emetics (Vamana-Dravya-Vikalpa-Vijnaniya-adhyaya). Among emetic drugs like fruits, Madana fruits are considered the best. The dried Madana flowers should be ground into powder and mixed with a decoction of Pratyakpushpa, Sadapushpi, or Nimba. This paste, combined with honey and rock salt, should be administered to the patient to induce vomiting. Alternatively, the powders of Madana fruit mixed with honey and salt, or those mixed with Bakula and Ramyaka, should be heated and given. A gruel made from sesame and rice cooked with the powder of Madana fruit can also be used. Additionally, fruits from grains like barley, wheat, green gram, black gram, and rice, which have been harvested, not too green or yellowish, and tied with Kusha grass, smeared with clay and cow dung, and kept in a heap for eight nights, should be moistened and split. These should then be dried in the sun, crushed after being pressed with curd, honey, and oil, and stored in a good vessel. A fistful of this mixture should be soaked overnight in warm Yastimadhu decoction or any decoction of Kovidara, mixed with honey and rock salt, and given to the patient facing north or east, after reciting the following mantra: “Brahma, Daksha, the Ashvins, Rudra, Indra, the Earth, the Moon, the Sun, the Fire, and the Wind, May the sages, along with the groups of herbs and the hosts of beings, protect you all.”

english translation

hindi translation

athAto vamanadravyavikalpavijJAnIyamadhyAyaM vyAkhyAsyAmaH ||1|| vamanadravyANAM [1] phalAdInAM madanaphalAni zreSThatamAni bhavanti | atha madanapuSpANAmAtapaparizuSkANAM cUrNaprakuJjaM pratyakpuSpAsadApuSpInimbakaSAyANAmanyatamenAloDya madhusaindhavayuktAM puSpacUrNamAtrAM pAyayitvA vAmayet | madanazalATucUrNAnyevaM vA bakularamyakopayuktAni madhulavaNayuktAnyabhiprataptAni; madanazalATucUrNasiddhAM vA tilataNDulayavAgUm | nirvRttAnAM vA nAtiharitapANDUnAM kuzamUDhAvabaddhamRdgomayapraliptAnAM yavabu(tu)SamudgamASazAlyAdidhAnyarAzAvaSTarAtroSitaklinnabhinnAnAM phalAnAM phalapippalIruddhRtyAtape zoSayet, tAsAM dadhimadhupalalavimRditaparizuSkANAM subhAjanasthAnAmantarnakhamuSTimuSNe yaSTImadhukakaSAye kovidArAdInAmanyatame vA kaSAye pramRdya rAtriparyuSitaM madhusaindhavayuktamAzIrbhirabhimantritamudaGmukhaH prAGmukhamAturaM pAyayedanena mantreNAbhimantrya- “brahmadakSAzvirudrendrabhUcandrArkAnalAnilAH| RSayaH sauSadhIgrAmA bhUtasaGghAzca pAntu te ||1||

hk transliteration

यथोवाच भगवान् धन्वन्तरिः ||२|| रसायनमिवर्षीणां देवानाममृतं यथा | सुधेवोत्तमनागानां भैषज्यमिदमस्तु ते ||२||

sanskrit

As said by Lord Dhanvantari. Just as nectar is considered the elixir of immortality for the gods, may this medicine be the best remedy for you.

english translation

hindi translation

yathovAca bhagavAn dhanvantariH ||2|| rasAyanamivarSINAM devAnAmamRtaM yathA | sudhevottamanAgAnAM bhaiSajyamidamastu te ||2||

hk transliteration

विशेषेण श्लेष्मज्वरप्रतिश्यायान्तर्विद्रधिषु; अप्रवर्तमाने वा दोषे पिप्पलीवचागौरसर्षपकल्कोन्मिश्रैः सलवणैरुष्णाम्बुभिः पुनः पुनः प्रवर्तयेदासम्यग्वान्तलक्षणादिति | मदनफलमज्जचूर्णं वा तत्क्वाथपरिभावितं मदनफलकषायेण; मदनफलमज्जसिद्धस्य वा पयसः सन्तानिकां क्षौद्रयुक्तां , मदनफलमज्जसिद्धं वा पयः, मदनफलमज्जसिद्धेन वा पयसा यवागूम्, अधोभागासृक्पित्तहृद्दाहयोः; मदनफलमज्जसिद्धस्य वा पयसो दधिभावमुपगतस्य दध्युत्तरं दधि वा कफप्रसेकच्छर्दिमूर्च्छातमकेषु; मदनफलमज्जरसं स्नेहं वा भल्लातकस्नेहवदादाय फाणितीभूतं लेहयेत्, आतपपरिशुष्कं वा तमेव जीवन्तीकषायेण, पित्ते कफस्थानगते; मदनफलमज्जक्वाथं वा पिप्पल्यादिप्रतीवापं, तच्चूर्णं वा निम्बरूपिकाकषाययोरन्यतरेण सन्तर्पणकफजव्याधिहरं, मदनफलमज्जचूर्णं वा मधूककाश्मर्यद्राक्षाकषायेण | मदनफलविधानमुक्तम् ||३||

sanskrit

In particular, in cases of cold fever, catarrh, internal abscesses, or where the dosha is not active, the treatment should be repeated with Pippali, Vaca, Gaura-Sarsapa, and rock salt mixed with warm water until the symptoms are effectively addressed. Madana fruit pulp powder, when processed with a decoction of Madana fruit, should be used. Alternatively, Madana fruit pulp can be mixed with milk, honey, or barley gruel, particularly for symptoms like bleeding, bile discharge, or heartburn. Madana fruit pulp mixed with buttermilk is useful for cough, vomiting, and fainting. If the pulp is dried in the sun and processed with a decoction of life-renewing herbs, it is beneficial for conditions involving aggravated Pitta and Kapha. Madana fruit decoction or powder mixed with decoctions of Pippali or other herbs may also be used for nourishing and treating Kapha disorders.

english translation

hindi translation

vizeSeNa zleSmajvarapratizyAyAntarvidradhiSu; apravartamAne vA doSe pippalIvacAgaurasarSapakalkonmizraiH salavaNairuSNAmbubhiH punaH punaH pravartayedAsamyagvAntalakSaNAditi | madanaphalamajjacUrNaM vA tatkvAthaparibhAvitaM madanaphalakaSAyeNa; madanaphalamajjasiddhasya vA payasaH santAnikAM kSaudrayuktAM , madanaphalamajjasiddhaM vA payaH, madanaphalamajjasiddhena vA payasA yavAgUm, adhobhAgAsRkpittahRddAhayoH; madanaphalamajjasiddhasya vA payaso dadhibhAvamupagatasya dadhyuttaraM dadhi vA kaphaprasekacchardimUrcchAtamakeSu; madanaphalamajjarasaM snehaM vA bhallAtakasnehavadAdAya phANitIbhUtaM lehayet, AtapaparizuSkaM vA tameva jIvantIkaSAyeNa, pitte kaphasthAnagate; madanaphalamajjakvAthaM vA pippalyAdipratIvApaM, taccUrNaM vA nimbarUpikAkaSAyayoranyatareNa santarpaNakaphajavyAdhiharaM, madanaphalamajjacUrNaM vA madhUkakAzmaryadrAkSAkaSAyeNa | madanaphalavidhAnamuktam ||3||

hk transliteration

जीमूतककुसुमचूर्णं पूर्ववदेव क्षीरेण, निर्वृत्तेषु क्षीरयवागूं, रोमशेषु सन्तानिकां, अरोमशेषु दध्युत्तरं, हरितपाण्डुषु दधि, तत्कषायसंसृष्टां वा सुरां कफारोचककासश्वासपाण्डुरोगयक्ष्मसु; पर्यागतेषु मदनफलमज्जवदुपयोगः ||४||

sanskrit

The powder of Jimutaka flowers, when mixed with milk, should be used in the same way as described earlier. In cases where milk or barley gruel is not available, use it with buttermilk. For hair disorders, use it with milk, and for non-hairy disorders, use it with buttermilk. For conditions with green or yellowish discharge, use it with curd, or with an alcoholic beverage mixed with decoction. It is beneficial for treating cough, nausea, and yellow fever. In cases where Madana fruit pulp is used, the same treatment should be applied.

english translation

hindi translation

jImUtakakusumacUrNaM pUrvavadeva kSIreNa, nirvRtteSu kSIrayavAgUM, romazeSu santAnikAM, aromazeSu dadhyuttaraM, haritapANDuSu dadhi, tatkaSAyasaMsRSTAM vA surAM kaphArocakakAsazvAsapANDurogayakSmasu; paryAgateSu madanaphalamajjavadupayogaH ||4||

hk transliteration

तद्वदेव कुटजफलविधानम् ||५||

sanskrit

The same treatment applies to Kutaja fruit as well.

english translation

hindi translation

tadvadeva kuTajaphalavidhAnam ||5||

hk transliteration