Sushruta Samhita

Progress:44.6%

अथातः स्वभावविप्रतिपत्तिमध्यायं व्याख्यास्यामः ||१||

sanskrit

Now we shall discourse on the Chapter which treats of the prognosis based on the perversion of the external appearances of the body (Svabhava-vipratipatti-adhyaya).

english translation

hindi translation

athAtaH svabhAvavipratipattimadhyAyaM vyAkhyAsyAmaH ||1||

hk transliteration

यथोवाच भगवान् धन्वन्तरिः ||२||

sanskrit

As said by Lord Dhanvantari.

english translation

hindi translation

yathovAca bhagavAn dhanvantariH ||2||

hk transliteration

स्वभावसिद्धानां शरीरैकदेशानामन्यभावित्वं मरणाय | तद्यथा- शुक्लानां कृष्णत्वं, कृष्णानां शुक्लता, रक्तानामन्यवर्णत्वं, स्थिराणां मृदुत्वं , मृदूनां स्थिरता, चलानामचलत्वं, अचलानां चलता, पृथूनां सङ्क्षिप्तत्वं, सङ्क्षिप्तानां पृथुता, दीर्घाणां ह्रस्वत्वं, ह्रस्वानां दीर्घता, अपतनधर्मिणां पतनधर्मित्वं , पतनधर्मिणामपतनधर्मित्वमकस्मात्, शैत्यौष्ण्यस्नैग्ध्यरौक्ष्यप्रस्तम्भवैवर्ण्यावसादनं चाङ्गानाम् ||३||

sanskrit

The natural deviations in any part of the body that indicate fatality are as follows: The blackness of a part which is naturally white, or the whiteness of a black part; The change of a naturally red part to another color, or the hardness of a soft part and vice versa; The softening of a hard part and vice versa; The sudden fixation of a movable part or the movement of a fixed part; The contraction of an extended part or the expansion of a contracted part; The sudden elongation of a short part or the shortening of a long part; The sudden drooping of a part which does not naturally droop, and vice versa; A sudden increase or decrease in the natural temperature of any part or organ, as well as changes in glossiness, roughness, numbness, discoloration, weakness, or weariness.

english translation

hindi translation

svabhAvasiddhAnAM zarIraikadezAnAmanyabhAvitvaM maraNAya | tadyathA- zuklAnAM kRSNatvaM, kRSNAnAM zuklatA, raktAnAmanyavarNatvaM, sthirANAM mRdutvaM , mRdUnAM sthiratA, calAnAmacalatvaM, acalAnAM calatA, pRthUnAM saGkSiptatvaM, saGkSiptAnAM pRthutA, dIrghANAM hrasvatvaM, hrasvAnAM dIrghatA, apatanadharmiNAM patanadharmitvaM , patanadharmiNAmapatanadharmitvamakasmAt, zaityauSNyasnaigdhyaraukSyaprastambhavaivarNyAvasAdanaM cAGgAnAm ||3||

hk transliteration

स्वेभ्यः स्थानेभ्यः शरीरैकदेशानामवस्त्रस्तोत्क्षिप्तभ्रान्तावक्षिप्तपतितविमुक्तनिर्गतान्तर्गतगुरुलघुत्वानि, प्रवालवर्णव्यङ्गप्रादुर्भावो वाऽप्यकस्मात्, सिराणां च दर्शनं ललाटे, नासावंशे वा पिडकोत्पत्तिः , ललाटे वा प्रभातकाले स्वेदः, नेत्ररोगाद्विना वाऽश्रुप्रवृत्तिः, गोमयचूर्णप्रकाशस्य वा रजसो दर्शनमुत्तमाङ्गे निलयनं वा कपोतकङ्ककाकप्रभृतीनां, मूत्रपुरीषवृद्धिरभुञ्जानानां, तत्प्रणाशो वा भुञ्जानानां, स्तनमूलहृदयोरःसु च शूलोत्पत्तयः, मध्ये शूनत्वमन्तेषु परिम्लायित्वं विपर्ययो वा, तथाऽर्धाङ्गे श्वयथुः शोषोऽङ्गपक्षयोर्वा, नष्टहीनविकलविकृतस्वरता वा, विवर्णपुष्पप्रादुर्भावो वा दन्तमुखनखशरीरेषु, यस्य वाऽप्सु कफपुरीषरेतांसि निमज्जन्ति, यस्य वा दृष्टिमण्डले भिन्नविकृतानि रूपाण्यालोक्यन्ते, स्नेहाभ्यक्तकेशाङ्ग इव यो भाति, यश्च दुर्बलो भक्तद्वेषातिसाराभ्यां पीड्यते, कासमानश्च तृष्णाभिभूतः, क्षीणश्छर्दिभक्तद्वेषयुक्तः सफेनपूयरुधिरोद्वामी हतस्वरः शूलाभिपन्नश्च मनुष्यः, शूनकरचरणवदनःक्षीणोऽन्नद्वेषी स्रस्तपिण्डिकांसपाणिपादो ज्वरकासाभिभूतः, यस्तु पूर्वाह्णे भुक्तमपराह्णे छर्दयत्यविदग्धमतिसार्यते वा स श्वासान्म्रियते, बस्तवद्विलपन् यश्च भूमौ पतति स्रस्तमुष्कः, स्तब्धमेढ्रो भग्नग्रीवः प्रनष्टमेहनश्च मनुष्यः, प्राग्विशुष्यमाणाहृदय आर्द्रशरीरः, यश्च लोष्टं लोष्टेनाभिहन्ति काष्ठं काष्ठेन, तृणानि वा छिनत्ति, अधरोष्ठं दशति, उत्तरोष्ठं वा लेढि, आलुञ्चति वा कर्णौ केशांश्च; देवद्विजगुरुसुहृद्वैद्यांश्च द्वेष्टि, यस्य वक्रानुवक्रगा ग्रहा गर्हितस्थानगताः पीडयन्ति, जन्मर्क्षं वा, यस्योल्काशनिभ्यामभिहन्यते होरा वा, गृहदारशयनासनयानवाहनमणिरत्नोपकरणगर्हितलक्षणनिमित्तप्रादुर्भावो वेति ||४||

sanskrit

The following are signs that indicate a fatal condition based on deviations or abnormalities in the body: Any part of the body showing abnormal or inconsistent characteristics, such as a garment appearing misplaced or dislocated, or the appearance of symptoms without a clear cause; Abnormalities such as the appearance of veins or spots on the forehead or nose, sweat on the forehead in the morning, or excessive tearing without eye disease; Abnormalities such as visible yellowish or reddish patches, or an increase in the volume of urine and feces; Symptoms such as pain in the chest or breast, hollow feeling in the abdomen, changes in body temperature, or excessive loss of weight; Loss of voice, pale patches appearing on the body, or the presence of abnormal changes in the teeth, mouth, or nails; The presence of symptoms like weakness, excessive thirst, or abnormal appetite; Symptoms of severe cough, vomiting, or extreme debilitation with a foul-smelling discharge; Abnormal behavior, such as falling or becoming immobilized, or pain and discomfort due to a fall or injury; Other indicators include unsteady movements, inability to digest food, or any change in the natural condition of the body.

english translation

hindi translation

svebhyaH sthAnebhyaH zarIraikadezAnAmavastrastotkSiptabhrAntAvakSiptapatitavimuktanirgatAntargatagurulaghutvAni, pravAlavarNavyaGgaprAdurbhAvo vA'pyakasmAt, sirANAM ca darzanaM lalATe, nAsAvaMze vA piDakotpattiH , lalATe vA prabhAtakAle svedaH, netrarogAdvinA vA'zrupravRttiH, gomayacUrNaprakAzasya vA rajaso darzanamuttamAGge nilayanaM vA kapotakaGkakAkaprabhRtInAM, mUtrapurISavRddhirabhuJjAnAnAM, tatpraNAzo vA bhuJjAnAnAM, stanamUlahRdayoraHsu ca zUlotpattayaH, madhye zUnatvamanteSu parimlAyitvaM viparyayo vA, tathA'rdhAGge zvayathuH zoSo'GgapakSayorvA, naSTahInavikalavikRtasvaratA vA, vivarNapuSpaprAdurbhAvo vA dantamukhanakhazarIreSu, yasya vA'psu kaphapurISaretAMsi nimajjanti, yasya vA dRSTimaNDale bhinnavikRtAni rUpANyAlokyante, snehAbhyaktakezAGga iva yo bhAti, yazca durbalo bhaktadveSAtisArAbhyAM pIDyate, kAsamAnazca tRSNAbhibhUtaH, kSINazchardibhaktadveSayuktaH saphenapUyarudhirodvAmI hatasvaraH zUlAbhipannazca manuSyaH, zUnakaracaraNavadanaHkSINo'nnadveSI srastapiNDikAMsapANipAdo jvarakAsAbhibhUtaH, yastu pUrvAhNe bhuktamaparAhNe chardayatyavidagdhamatisAryate vA sa zvAsAnmriyate, bastavadvilapan yazca bhUmau patati srastamuSkaH, stabdhameDhro bhagnagrIvaH pranaSTamehanazca manuSyaH, prAgvizuSyamANAhRdaya ArdrazarIraH, yazca loSTaM loSTenAbhihanti kASThaM kASThena, tRNAni vA chinatti, adharoSThaM dazati, uttaroSThaM vA leDhi, AluJcati vA karNau kezAMzca; devadvijagurusuhRdvaidyAMzca dveSTi, yasya vakrAnuvakragA grahA garhitasthAnagatAH pIDayanti, janmarkSaM vA, yasyolkAzanibhyAmabhihanyate horA vA, gRhadArazayanAsanayAnavAhanamaNiratnopakaraNagarhitalakSaNanimittaprAdurbhAvo veti ||4||

hk transliteration

भवन्ति चात्र- चिकित्स्यमानः सम्यक् च विकारो योऽभिवर्धते | प्रक्षीणबलमांसस्य लक्षणं तद्गतायुषः ||५||

sanskrit

In this context, the following is a sign of a patient whose condition is likely to lead to a shortened lifespan: When a patient, who is being treated correctly, shows a progression of the disease, especially when accompanied by reduced strength and emaciation of tissues, it indicates a serious prognosis and a reduced lifespan.

english translation

hindi translation

bhavanti cAtra- cikitsyamAnaH samyak ca vikAro yo'bhivardhate | prakSINabalamAMsasya lakSaNaM tadgatAyuSaH ||5||

hk transliteration