Progress:44.6%

अथातः स्वभावविप्रतिपत्तिमध्यायं व्याख्यास्यामः ||१||

Now we shall discourse on the Chapter which treats of the prognosis based on the perversion of the external appearances of the body (Svabhava-vipratipatti-adhyaya).

english translation

अब हम उस अध्याय पर चर्चा करेंगे जो शरीर की बाहरी उपस्थिति में विकृति के आधार पर भविष्यवाणी की बात करता है (स्वभावविप्रतिपत्तिमध्याय)।

hindi translation

athAtaH svabhAvavipratipattimadhyAyaM vyAkhyAsyAmaH ||1||

hk transliteration by Sanscript

यथोवाच भगवान् धन्वन्तरिः ||२||

As said by Lord Dhanvantari.

english translation

जैसा कि भगवान धन्वंतरि ने कहा है।

hindi translation

yathovAca bhagavAn dhanvantariH ||2||

hk transliteration by Sanscript

स्वभावसिद्धानां शरीरैकदेशानामन्यभावित्वं मरणाय | तद्यथा- शुक्लानां कृष्णत्वं, कृष्णानां शुक्लता, रक्तानामन्यवर्णत्वं, स्थिराणां मृदुत्वं , मृदूनां स्थिरता, चलानामचलत्वं, अचलानां चलता, पृथूनां सङ्क्षिप्तत्वं, सङ्क्षिप्तानां पृथुता, दीर्घाणां ह्रस्वत्वं, ह्रस्वानां दीर्घता, अपतनधर्मिणां पतनधर्मित्वं , पतनधर्मिणामपतनधर्मित्वमकस्मात्, शैत्यौष्ण्यस्नैग्ध्यरौक्ष्यप्रस्तम्भवैवर्ण्यावसादनं चाङ्गानाम् ||३||

The natural deviations in any part of the body that indicate fatality are as follows: The blackness of a part which is naturally white, or the whiteness of a black part; The change of a naturally red part to another color, or the hardness of a soft part and vice versa; The softening of a hard part and vice versa; The sudden fixation of a movable part or the movement of a fixed part; The contraction of an extended part or the expansion of a contracted part; The sudden elongation of a short part or the shortening of a long part; The sudden drooping of a part which does not naturally droop, and vice versa; A sudden increase or decrease in the natural temperature of any part or organ, as well as changes in glossiness, roughness, numbness, discoloration, weakness, or weariness.

english translation

स्वभाविक विकृतियाँ जो शरीर के किसी भी भाग में मृत्यु का संकेत देती हैं, इस प्रकार हैं: प्राकृतिक रूप से सफेद भाग का काला होना, या काले भाग का सफेद होना; प्राकृतिक रूप से लाल भाग का किसी अन्य रंग में बदलना, या नरम भाग का कठोर होना और इसके विपरीत; कठोर भाग का नरम होना और इसके विपरीत; चलने वाले भाग का अचानक स्थिर होना या स्थिर भाग का चलना; विस्तारित भाग का संकुचन या संकुचित भाग का विस्तार; छोटे भाग का अचानक लंबा होना या लंबे भाग का छोटा होना; ऐसे भाग का अचानक लटकना जो स्वाभाविक रूप से लटकता नहीं है, और इसके विपरीत; किसी भी भाग या अंग का अचानक तापमान बढ़ना या घटना, साथ ही चमक, खुरदुरापन, सुन्नता, रंग में बदलाव, कमजोरी, या थकावट में परिवर्तन।

hindi translation

svabhAvasiddhAnAM zarIraikadezAnAmanyabhAvitvaM maraNAya | tadyathA- zuklAnAM kRSNatvaM, kRSNAnAM zuklatA, raktAnAmanyavarNatvaM, sthirANAM mRdutvaM , mRdUnAM sthiratA, calAnAmacalatvaM, acalAnAM calatA, pRthUnAM saGkSiptatvaM, saGkSiptAnAM pRthutA, dIrghANAM hrasvatvaM, hrasvAnAM dIrghatA, apatanadharmiNAM patanadharmitvaM , patanadharmiNAmapatanadharmitvamakasmAt, zaityauSNyasnaigdhyaraukSyaprastambhavaivarNyAvasAdanaM cAGgAnAm ||3||

hk transliteration by Sanscript

स्वेभ्यः स्थानेभ्यः शरीरैकदेशानामवस्त्रस्तोत्क्षिप्तभ्रान्तावक्षिप्तपतितविमुक्तनिर्गतान्तर्गतगुरुलघुत्वानि, प्रवालवर्णव्यङ्गप्रादुर्भावो वाऽप्यकस्मात्, सिराणां च दर्शनं ललाटे, नासावंशे वा पिडकोत्पत्तिः , ललाटे वा प्रभातकाले स्वेदः, नेत्ररोगाद्विना वाऽश्रुप्रवृत्तिः, गोमयचूर्णप्रकाशस्य वा रजसो दर्शनमुत्तमाङ्गे निलयनं वा कपोतकङ्ककाकप्रभृतीनां, मूत्रपुरीषवृद्धिरभुञ्जानानां, तत्प्रणाशो वा भुञ्जानानां, स्तनमूलहृदयोरःसु च शूलोत्पत्तयः, मध्ये शूनत्वमन्तेषु परिम्लायित्वं विपर्ययो वा, तथाऽर्धाङ्गे श्वयथुः शोषोऽङ्गपक्षयोर्वा, नष्टहीनविकलविकृतस्वरता वा, विवर्णपुष्पप्रादुर्भावो वा दन्तमुखनखशरीरेषु, यस्य वाऽप्सु कफपुरीषरेतांसि निमज्जन्ति, यस्य वा दृष्टिमण्डले भिन्नविकृतानि रूपाण्यालोक्यन्ते, स्नेहाभ्यक्तकेशाङ्ग इव यो भाति, यश्च दुर्बलो भक्तद्वेषातिसाराभ्यां पीड्यते, कासमानश्च तृष्णाभिभूतः, क्षीणश्छर्दिभक्तद्वेषयुक्तः सफेनपूयरुधिरोद्वामी हतस्वरः शूलाभिपन्नश्च मनुष्यः, शूनकरचरणवदनःक्षीणोऽन्नद्वेषी स्रस्तपिण्डिकांसपाणिपादो ज्वरकासाभिभूतः, यस्तु पूर्वाह्णे भुक्तमपराह्णे छर्दयत्यविदग्धमतिसार्यते वा स श्वासान्म्रियते, बस्तवद्विलपन् यश्च भूमौ पतति स्रस्तमुष्कः, स्तब्धमेढ्रो भग्नग्रीवः प्रनष्टमेहनश्च मनुष्यः, प्राग्विशुष्यमाणाहृदय आर्द्रशरीरः, यश्च लोष्टं लोष्टेनाभिहन्ति काष्ठं काष्ठेन, तृणानि वा छिनत्ति, अधरोष्ठं दशति, उत्तरोष्ठं वा लेढि, आलुञ्चति वा कर्णौ केशांश्च; देवद्विजगुरुसुहृद्वैद्यांश्च द्वेष्टि, यस्य वक्रानुवक्रगा ग्रहा गर्हितस्थानगताः पीडयन्ति, जन्मर्क्षं वा, यस्योल्काशनिभ्यामभिहन्यते होरा वा, गृहदारशयनासनयानवाहनमणिरत्नोपकरणगर्हितलक्षणनिमित्तप्रादुर्भावो वेति ||४||

The following are signs that indicate a fatal condition based on deviations or abnormalities in the body: Any part of the body showing abnormal or inconsistent characteristics, such as a garment appearing misplaced or dislocated, or the appearance of symptoms without a clear cause; Abnormalities such as the appearance of veins or spots on the forehead or nose, sweat on the forehead in the morning, or excessive tearing without eye disease; Abnormalities such as visible yellowish or reddish patches, or an increase in the volume of urine and feces; Symptoms such as pain in the chest or breast, hollow feeling in the abdomen, changes in body temperature, or excessive loss of weight; Loss of voice, pale patches appearing on the body, or the presence of abnormal changes in the teeth, mouth, or nails; The presence of symptoms like weakness, excessive thirst, or abnormal appetite; Symptoms of severe cough, vomiting, or extreme debilitation with a foul-smelling discharge; Abnormal behavior, such as falling or becoming immobilized, or pain and discomfort due to a fall or injury; Other indicators include unsteady movements, inability to digest food, or any change in the natural condition of the body.

english translation

शरीर के किसी भी भाग में स्वाभाविक विकृति या असामान्यताएँ निम्नलिखित संकेत देती हैं जो मृत्यु का संकेत हो सकती हैं: शरीर के किसी भाग का असामान्य या अव्यवस्थित होना, जैसे वस्त्र का गलत स्थान पर होना या लक्षणों का स्पष्ट कारण के बिना प्रकट होना; माथे या नाक पर नसों या धब्बों का दिखाई देना, सुबह के समय माथे पर पसीना आना, या आंखों की बीमारी के बिना अत्यधिक आंसू बहना; पीलापन या लालिमा के धब्बे दिखाई देना, मूत्र और मल की मात्रा में वृद्धि होना; छाती या स्तन में दर्द, पेट में खालीपन की अनुभूति, शरीर का तापमान में परिवर्तन, या अत्यधिक वजन का घटना; स्वर का खो जाना, शरीर पर पीले धब्बे या दांत, मुँह, या नाखूनों में असामान्य परिवर्तन दिखाई देना; कमजोरी, अत्यधिक प्यास, या असामान्य भूख के लक्षण; गंभीर खांसी, उल्टी, या खराब गंध वाले स्राव के साथ अत्यधिक कमजोरी के लक्षण; अस्थिर गति, भोजन पचाने में असमर्थता, या शरीर की स्वाभाविक स्थिति में कोई परिवर्तन; अन्य संकेतों में गिरना, अचल हो जाना, या किसी गिरावट या चोट के कारण दर्द और असुविधा शामिल हैं।

hindi translation

svebhyaH sthAnebhyaH zarIraikadezAnAmavastrastotkSiptabhrAntAvakSiptapatitavimuktanirgatAntargatagurulaghutvAni, pravAlavarNavyaGgaprAdurbhAvo vA'pyakasmAt, sirANAM ca darzanaM lalATe, nAsAvaMze vA piDakotpattiH , lalATe vA prabhAtakAle svedaH, netrarogAdvinA vA'zrupravRttiH, gomayacUrNaprakAzasya vA rajaso darzanamuttamAGge nilayanaM vA kapotakaGkakAkaprabhRtInAM, mUtrapurISavRddhirabhuJjAnAnAM, tatpraNAzo vA bhuJjAnAnAM, stanamUlahRdayoraHsu ca zUlotpattayaH, madhye zUnatvamanteSu parimlAyitvaM viparyayo vA, tathA'rdhAGge zvayathuH zoSo'GgapakSayorvA, naSTahInavikalavikRtasvaratA vA, vivarNapuSpaprAdurbhAvo vA dantamukhanakhazarIreSu, yasya vA'psu kaphapurISaretAMsi nimajjanti, yasya vA dRSTimaNDale bhinnavikRtAni rUpANyAlokyante, snehAbhyaktakezAGga iva yo bhAti, yazca durbalo bhaktadveSAtisArAbhyAM pIDyate, kAsamAnazca tRSNAbhibhUtaH, kSINazchardibhaktadveSayuktaH saphenapUyarudhirodvAmI hatasvaraH zUlAbhipannazca manuSyaH, zUnakaracaraNavadanaHkSINo'nnadveSI srastapiNDikAMsapANipAdo jvarakAsAbhibhUtaH, yastu pUrvAhNe bhuktamaparAhNe chardayatyavidagdhamatisAryate vA sa zvAsAnmriyate, bastavadvilapan yazca bhUmau patati srastamuSkaH, stabdhameDhro bhagnagrIvaH pranaSTamehanazca manuSyaH, prAgvizuSyamANAhRdaya ArdrazarIraH, yazca loSTaM loSTenAbhihanti kASThaM kASThena, tRNAni vA chinatti, adharoSThaM dazati, uttaroSThaM vA leDhi, AluJcati vA karNau kezAMzca; devadvijagurusuhRdvaidyAMzca dveSTi, yasya vakrAnuvakragA grahA garhitasthAnagatAH pIDayanti, janmarkSaM vA, yasyolkAzanibhyAmabhihanyate horA vA, gRhadArazayanAsanayAnavAhanamaNiratnopakaraNagarhitalakSaNanimittaprAdurbhAvo veti ||4||

hk transliteration by Sanscript

भवन्ति चात्र- चिकित्स्यमानः सम्यक् च विकारो योऽभिवर्धते | प्रक्षीणबलमांसस्य लक्षणं तद्गतायुषः ||५||

In this context, the following is a sign of a patient whose condition is likely to lead to a shortened lifespan: When a patient, who is being treated correctly, shows a progression of the disease, especially when accompanied by reduced strength and emaciation of tissues, it indicates a serious prognosis and a reduced lifespan.

english translation

यहाँ निम्नलिखित लक्षण हैं जो यह संकेत देते हैं कि रोगी की आयु घटने की संभावना है: जब एक रोगी, जो सही उपचार प्राप्त कर रहा हो, रोग के बढ़ने का संकेत दिखाता है, विशेषकर जब साथ में शक्ति में कमी और शरीर के अंगों का पतला होना भी देखा जाता है, तो यह गंभीर पूर्वानुमान और घटित आयु को दर्शाता है।

hindi translation

bhavanti cAtra- cikitsyamAnaH samyak ca vikAro yo'bhivardhate | prakSINabalamAMsasya lakSaNaM tadgatAyuSaH ||5||

hk transliteration by Sanscript