Sushruta Samhita
Progress:95.7%
अथ कुमार उद्विजते त्रस्यति रोदिति नष्टसञ्ज्ञो भवति नखदशनैर्धात्रीमात्मानं च परिणुदति दन्तान् खादति कूजति जृम्भते भ्रुवौ विक्षिपत्यूर्ध्वं निरीक्षते फेनमुद्वमति सन्दष्टौष्ठःक्रूरो भिन्नामवर्चा दीनार्तस्वरो निशि जागर्ति दुर्बलो म्लानाङ्गो मत्स्यच्छुच्छ्रुन्दरिमत्कुणगन्धो यथा पुरा धात्र्याः स्तन्यमभिलषति तथा नाभिलषतीति सामान्येन ग्रहोपसृष्टलक्षणमुक्तं, विस्तरेणोत्तरे वक्ष्यामः ॥५१॥
"When the child is agitated, fearful, and loses consciousness, it scratches the nurse with its nails, bites, cries, yawns, looks upward with its eyebrows raised, emits foam, has a harsh voice, and is weak and pale. It may exhibit a fish-like appearance and an unpleasant odor, similar to how a child desires the nurse's milk. This indicates a general symptom of affliction, and we will discuss it in detail in the following sections."
english translation
"जब बच्चा व्याकुल, भयभीत और बेहोश हो जाता है, तो वह अपनी नखों से धात्री को खरोंचता है, काटता है, रोता है, जिघ्रभ करता है, भौंहें चढ़ाकर ऊपर देखता है, झाग निकालता है, कठोर स्वर में होता है, और कमजोर और पीला होता है। इसमें मछली जैसी आकृति और अप्रिय गंध हो सकती है, जैसे बच्चा धात्री के स्तन का स्वाद चाहता है। यह पीड़ा का एक सामान्य लक्षण है, और हम इसे आगे के भागों में विस्तार से चर्चा करेंगे।"
hindi translation
atha kumAra udvijate trasyati roditi naSTasaJjJo bhavati nakhadazanairdhAtrImAtmAnaM ca pariNudati dantAn khAdati kUjati jRmbhate bhruvau vikSipatyUrdhvaM nirIkSate phenamudvamati sandaSTauSThaHkrUro bhinnAmavarcA dInArtasvaro nizi jAgarti durbalo mlAnAGgo matsyacchucchrundarimatkuNagandho yathA purA dhAtryAH stanyamabhilaSati tathA nAbhilaSatIti sAmAnyena grahopasRSTalakSaNamuktaM, vistareNottare vakSyAmaH ॥51॥
hk transliteration by Sanscriptशक्तिमन्तं चैनं ज्ञात्वा यथावर्णं विद्यां ग्राहयेत् ॥५२॥
"Knowing the child to be strong, the nurse should appropriately apply her knowledge (of care) as described."
english translation
"बच्चे को शक्तिमान जानकर, धात्री को अपने ज्ञान (देखभाल के लिए) को उचित रूप से लागू करना चाहिए जैसा कि वर्णित है।"
hindi translation
zaktimantaM cainaM jJAtvA yathAvarNaM vidyAM grAhayet ॥52॥
hk transliteration by Sanscriptअथास्मै पञ्चविंशतिवर्षाय षोडशदशवर्षां पत्नीमावहेत् पित्र्यधर्मार्थकामप्रजाः प्राप्स्यतीति ॥५३॥
"Then, at the age of twenty-five years, he should take a wife who will help him attain offspring, wealth, and righteousness."
english translation
"फिर, पच्चीस वर्ष की आयु में, उसे एक पत्नी लेनी चाहिए जो उसे संतान, धन और धर्म प्राप्त करने में मदद करे।"
hindi translation
athAsmai paJcaviMzativarSAya SoDazadazavarSAM patnImAvahet pitryadharmArthakAmaprajAH prApsyatIti ॥53॥
hk transliteration by Sanscriptऊनषोडशवर्षायामप्राप्तः पञ्चविंशतिम् । यद्याधत्ते पुमान् गर्भं कुक्षिस्थः स विपद्यते ॥५४॥
"If a man who has not attained the age of sixteen years conceives a child while in the womb, he will be in danger."
english translation
"यदि कोई व्यक्ति जो अभी सोलह वर्ष का नहीं हुआ है, गर्भधारण करता है, तो वह संकट में पड़ जाएगा।"
hindi translation
UnaSoDazavarSAyAmaprAptaH paJcaviMzatim । yadyAdhatte pumAn garbhaM kukSisthaH sa vipadyate ॥54॥
hk transliteration by Sanscriptजातो वा न चिरं जीवेज्जीवेद्वा दुर्बलेन्द्रियः । तस्मादत्यन्तबालायां गर्भाधानं न कारयेत् ॥५५॥
"Whether born or not, if he lives for a short time, or lives weak with feeble senses, then conception should not be performed when the child is extremely young."
english translation
"यदि वह जन्मा है या नहीं, और थोड़े समय के लिए जीवित रहता है, या दुर्बल इंद्रियों के साथ जीवित रहता है, तो अत्यंत बाल्यावस्था में गर्भाधान नहीं करना चाहिए।"
hindi translation
jAto vA na ciraM jIvejjIvedvA durbalendriyaH । tasmAdatyantabAlAyAM garbhAdhAnaM na kArayet ॥55॥
hk transliteration by Sanscript1.
सर्वभूतचिन्ताशारीरम्
The science of being in general
2.
शुक्रशोणितशुद्धिशारीरम्
The purification of semen and cataminal fluid
3.
गर्भावक्रान्तिशारीरम्
Pregnancy
4.
गर्भव्याकरणशारीरम्
The development of a fetus in the womb
5.
शरीरसंख्याव्याकरणशारीरम्
The anatomy of the human body
6.
प्रत्येकमर्मनिर्देशशारीरम्
The Marmas (vital parts of the body)
7.
सिरावर्णविभक्तिशारीरम्
Description of Sira (vascular system)
8.
सिराव्यधविधिशारीरम्
The method of Venesection
9.
धमनीव्याकरणशारीरम्
The description of the arteries, nerves and ducts
गर्भिणीव्याकरणशारीरम्
The nursing and management of pregnant women
Progress:95.7%
अथ कुमार उद्विजते त्रस्यति रोदिति नष्टसञ्ज्ञो भवति नखदशनैर्धात्रीमात्मानं च परिणुदति दन्तान् खादति कूजति जृम्भते भ्रुवौ विक्षिपत्यूर्ध्वं निरीक्षते फेनमुद्वमति सन्दष्टौष्ठःक्रूरो भिन्नामवर्चा दीनार्तस्वरो निशि जागर्ति दुर्बलो म्लानाङ्गो मत्स्यच्छुच्छ्रुन्दरिमत्कुणगन्धो यथा पुरा धात्र्याः स्तन्यमभिलषति तथा नाभिलषतीति सामान्येन ग्रहोपसृष्टलक्षणमुक्तं, विस्तरेणोत्तरे वक्ष्यामः ॥५१॥
"When the child is agitated, fearful, and loses consciousness, it scratches the nurse with its nails, bites, cries, yawns, looks upward with its eyebrows raised, emits foam, has a harsh voice, and is weak and pale. It may exhibit a fish-like appearance and an unpleasant odor, similar to how a child desires the nurse's milk. This indicates a general symptom of affliction, and we will discuss it in detail in the following sections."
english translation
"जब बच्चा व्याकुल, भयभीत और बेहोश हो जाता है, तो वह अपनी नखों से धात्री को खरोंचता है, काटता है, रोता है, जिघ्रभ करता है, भौंहें चढ़ाकर ऊपर देखता है, झाग निकालता है, कठोर स्वर में होता है, और कमजोर और पीला होता है। इसमें मछली जैसी आकृति और अप्रिय गंध हो सकती है, जैसे बच्चा धात्री के स्तन का स्वाद चाहता है। यह पीड़ा का एक सामान्य लक्षण है, और हम इसे आगे के भागों में विस्तार से चर्चा करेंगे।"
hindi translation
atha kumAra udvijate trasyati roditi naSTasaJjJo bhavati nakhadazanairdhAtrImAtmAnaM ca pariNudati dantAn khAdati kUjati jRmbhate bhruvau vikSipatyUrdhvaM nirIkSate phenamudvamati sandaSTauSThaHkrUro bhinnAmavarcA dInArtasvaro nizi jAgarti durbalo mlAnAGgo matsyacchucchrundarimatkuNagandho yathA purA dhAtryAH stanyamabhilaSati tathA nAbhilaSatIti sAmAnyena grahopasRSTalakSaNamuktaM, vistareNottare vakSyAmaH ॥51॥
hk transliteration by Sanscriptशक्तिमन्तं चैनं ज्ञात्वा यथावर्णं विद्यां ग्राहयेत् ॥५२॥
"Knowing the child to be strong, the nurse should appropriately apply her knowledge (of care) as described."
english translation
"बच्चे को शक्तिमान जानकर, धात्री को अपने ज्ञान (देखभाल के लिए) को उचित रूप से लागू करना चाहिए जैसा कि वर्णित है।"
hindi translation
zaktimantaM cainaM jJAtvA yathAvarNaM vidyAM grAhayet ॥52॥
hk transliteration by Sanscriptअथास्मै पञ्चविंशतिवर्षाय षोडशदशवर्षां पत्नीमावहेत् पित्र्यधर्मार्थकामप्रजाः प्राप्स्यतीति ॥५३॥
"Then, at the age of twenty-five years, he should take a wife who will help him attain offspring, wealth, and righteousness."
english translation
"फिर, पच्चीस वर्ष की आयु में, उसे एक पत्नी लेनी चाहिए जो उसे संतान, धन और धर्म प्राप्त करने में मदद करे।"
hindi translation
athAsmai paJcaviMzativarSAya SoDazadazavarSAM patnImAvahet pitryadharmArthakAmaprajAH prApsyatIti ॥53॥
hk transliteration by Sanscriptऊनषोडशवर्षायामप्राप्तः पञ्चविंशतिम् । यद्याधत्ते पुमान् गर्भं कुक्षिस्थः स विपद्यते ॥५४॥
"If a man who has not attained the age of sixteen years conceives a child while in the womb, he will be in danger."
english translation
"यदि कोई व्यक्ति जो अभी सोलह वर्ष का नहीं हुआ है, गर्भधारण करता है, तो वह संकट में पड़ जाएगा।"
hindi translation
UnaSoDazavarSAyAmaprAptaH paJcaviMzatim । yadyAdhatte pumAn garbhaM kukSisthaH sa vipadyate ॥54॥
hk transliteration by Sanscriptजातो वा न चिरं जीवेज्जीवेद्वा दुर्बलेन्द्रियः । तस्मादत्यन्तबालायां गर्भाधानं न कारयेत् ॥५५॥
"Whether born or not, if he lives for a short time, or lives weak with feeble senses, then conception should not be performed when the child is extremely young."
english translation
"यदि वह जन्मा है या नहीं, और थोड़े समय के लिए जीवित रहता है, या दुर्बल इंद्रियों के साथ जीवित रहता है, तो अत्यंत बाल्यावस्था में गर्भाधान नहीं करना चाहिए।"
hindi translation
jAto vA na ciraM jIvejjIvedvA durbalendriyaH । tasmAdatyantabAlAyAM garbhAdhAnaM na kArayet ॥55॥
hk transliteration by Sanscript