•
वर्णस्वरीयमिन्द्रियम्
Varnasvariyam Indriyam Adhyaya (Fatal signs in complexion and voice)
2.
पुष्पितकमिन्द्रियम्
Pushpitakam Indriyam Adhyaya (Fatal signs of Tactile and Olfactory perception)
3.
परिमर्शनीयमिन्द्रियम्
Parimarshaneeyam Indriyam Adhyaya (Palpable signs of Imminent Death)
4.
इन्द्रियानीकमिन्द्रियम्
Indriyaneekam Indriyam Adhyaya (Fatal signs in five sense organs)
5.
पूर्वरूपीयमिन्द्रियम्
Purvarupeeyam Indriyam Adhyaya (Predicting prognosis of diseases by prodromal symptoms)
6.
कतमानिशरीरीयमिन्द्रियम्
Katamanisharireeyam Indriyam Adhyaya (Specific fatal clinical features)
7.
पन्नरूपीयमिन्द्रियम्
Pannarupiyam Indriyam Adhyaya (Fatal signs of changes in shadows, complexion, and luster)
8.
अवाक्शिरसीयमिन्द्रियम्
Avakshiraseeyam Indriyam Adhyaya (Fatal signs like inverted shadow of dying person)
9.
यस्यश्यावनिमित्तीयमिन्द्रियम्
Yasyashyavanimittiyam Indriyam Adhyaya (Signs and Symptoms useful for Palliative Care among Patients approaching Death)
10.
सद्योमरणीयमिन्द्रियम्
Sadyomaraneeyam Indriyam Adhyaya (Signs of instant death and incurable complications of several diseases)
11.
अणुज्योतीयमिन्द्रियम्
Anujyotiyam Indriyam Adhyaya (Signs and Symptoms of Imminent Death caused due to diminution of Agni)
12.
गोमयचूर्णीयमिन्द्रियम्
Gomayachurniyam Indriyam Adhyaya (Auspicious and Inauspicious Characteristics of the messenger)
Progress:2.9%
तथा पिप्लुव्यङ्गतिलकालकपिडकानामन्यतमस्यानने जन्मातुरस्यैवमेवाप्रशस्तं विद्यात् ||११||
sanskrit
Similarly, sudden appearance of piplu (Acne), vyanga (Pigmented skin), tilakalaka (Mole) and pidaka (Boil) on the face of the patient is inauspicious.
english translation
tathA pipluvyaGgatilakAlakapiDakAnAmanyatamasyAnane janmAturasyaivamevAprazastaM vidyAt ||11||
hk transliteration
नखनयनवदनमूत्रपुरीषहस्तपादौष्ठादिष्वपि च वैकारिकोक्तानां वर्णानामन्यतमस्य प्रादुर्भावो हीनबलवर्णेन्द्रियेषुलक्षणमायुषः क्षयस्य भवति ||१२||
sanskrit
Sudden appearance of any one of the abnormal colors in nails, eyes, face, urine, stool, hands, legs and lips together with diminished strength, complexion and senses indicate imminent death.
english translation
nakhanayanavadanamUtrapurISahastapAdauSThAdiSvapi ca vaikArikoktAnAM varNAnAmanyatamasya prAdurbhAvo hInabalavarNendriyeSulakSaNamAyuSaH kSayasya bhavati ||12||
hk transliteration
यच्चान्यदपि किञ्चिद्वर्णवैकृतमभूतपूर्वं सहसोत्पद्येतानिमित्तमेव हीयमानस्यातुरस्य शश्वत्, तदरिष्टमिति विद्यात्| इति वर्णाधिकारः ||१३||
sanskrit
Such other abnormal complexions too that appear suddenly for the first time without any apparent cause in the patient with constant deterioration of health are the signs of death.
english translation
yaccAnyadapi kiJcidvarNavaikRtamabhUtapUrvaM sahasotpadyetAnimittameva hIyamAnasyAturasya zazvat, tadariSTamiti vidyAt| iti varNAdhikAraH ||13||
hk transliteration
स्वराधिकारस्तु- हंसक्रौञ्चनेमिदुन्दुभिकलविङ्ककाककपोतजर्जरानुकाराः प्रकृतिस्वरा भवन्ति; यांश्चापरानुपेक्षमाणोऽपि विद्यादनूकतोऽन्यथा वाऽपि निर्दिश्यमानांस्तज्ज्ञैः| एडककलग्रस्ताव्यक्तगद्गदक्षामदीनानुकीर्णास्त्वातुराणां स्वरा वैकारिका भवन्ति; यांश्चापरानुपेक्षमाणोऽपि विद्यात्प्राग्विकृतानभूत्वोत्पन्नान् | इति प्रकृतिविकृतिस्वरा व्याख्याता भवन्ति ||१४||
sanskrit
[Normal and abnormal voice] The normal human voice resembles the voice of hamsa (swan), krauncha (demoiselle crane), nemi (wheel), dundubhi (kettle drum), kalavinka (house sparrow), kaka (crow), kapota (dove) and jarjara (a type of drum). The voice of person with disease resembles that of sheep and is feeble, inaudible, indistinct, choked, hoarse, painful and stammering. Thus normal and abnormal voices are described.
english translation
svarAdhikArastu- haMsakrauJcanemidundubhikalaviGkakAkakapotajarjarAnukArAH prakRtisvarA bhavanti; yAMzcAparAnupekSamANo'pi vidyAdanUkato'nyathA vA'pi nirdizyamAnAMstajjJaiH| eDakakalagrastAvyaktagadgadakSAmadInAnukIrNAstvAturANAM svarA vaikArikA bhavanti; yAMzcAparAnupekSamANo'pi vidyAtprAgvikRtAnabhUtvotpannAn | iti prakRtivikRtisvarA vyAkhyAtA bhavanti ||14||
hk transliteration
तत्र प्रकृतिवैकारिकाणां स्वराणामाश्वभिनिर्वृत्तिः स्वरानेकत्वमेकस्य चानेकत्वमप्रशस्तम्| इतिस्वराधिकारः ||१५||
sanskrit
If the abnormal and inauspicious voices occur suddenly, or rhythm, tone, pitch, resonance and frequency of voice changes on sudden onset,
english translation
tatra prakRtivaikArikANAM svarANAmAzvabhinirvRttiH svarAnekatvamekasya cAnekatvamaprazastam| itisvarAdhikAraH ||15||
hk transliteration
Charak Samhita
Progress:2.9%
तथा पिप्लुव्यङ्गतिलकालकपिडकानामन्यतमस्यानने जन्मातुरस्यैवमेवाप्रशस्तं विद्यात् ||११||
sanskrit
Similarly, sudden appearance of piplu (Acne), vyanga (Pigmented skin), tilakalaka (Mole) and pidaka (Boil) on the face of the patient is inauspicious.
english translation
tathA pipluvyaGgatilakAlakapiDakAnAmanyatamasyAnane janmAturasyaivamevAprazastaM vidyAt ||11||
hk transliteration
नखनयनवदनमूत्रपुरीषहस्तपादौष्ठादिष्वपि च वैकारिकोक्तानां वर्णानामन्यतमस्य प्रादुर्भावो हीनबलवर्णेन्द्रियेषुलक्षणमायुषः क्षयस्य भवति ||१२||
sanskrit
Sudden appearance of any one of the abnormal colors in nails, eyes, face, urine, stool, hands, legs and lips together with diminished strength, complexion and senses indicate imminent death.
english translation
nakhanayanavadanamUtrapurISahastapAdauSThAdiSvapi ca vaikArikoktAnAM varNAnAmanyatamasya prAdurbhAvo hInabalavarNendriyeSulakSaNamAyuSaH kSayasya bhavati ||12||
hk transliteration
यच्चान्यदपि किञ्चिद्वर्णवैकृतमभूतपूर्वं सहसोत्पद्येतानिमित्तमेव हीयमानस्यातुरस्य शश्वत्, तदरिष्टमिति विद्यात्| इति वर्णाधिकारः ||१३||
sanskrit
Such other abnormal complexions too that appear suddenly for the first time without any apparent cause in the patient with constant deterioration of health are the signs of death.
english translation
yaccAnyadapi kiJcidvarNavaikRtamabhUtapUrvaM sahasotpadyetAnimittameva hIyamAnasyAturasya zazvat, tadariSTamiti vidyAt| iti varNAdhikAraH ||13||
hk transliteration
स्वराधिकारस्तु- हंसक्रौञ्चनेमिदुन्दुभिकलविङ्ककाककपोतजर्जरानुकाराः प्रकृतिस्वरा भवन्ति; यांश्चापरानुपेक्षमाणोऽपि विद्यादनूकतोऽन्यथा वाऽपि निर्दिश्यमानांस्तज्ज्ञैः| एडककलग्रस्ताव्यक्तगद्गदक्षामदीनानुकीर्णास्त्वातुराणां स्वरा वैकारिका भवन्ति; यांश्चापरानुपेक्षमाणोऽपि विद्यात्प्राग्विकृतानभूत्वोत्पन्नान् | इति प्रकृतिविकृतिस्वरा व्याख्याता भवन्ति ||१४||
sanskrit
[Normal and abnormal voice] The normal human voice resembles the voice of hamsa (swan), krauncha (demoiselle crane), nemi (wheel), dundubhi (kettle drum), kalavinka (house sparrow), kaka (crow), kapota (dove) and jarjara (a type of drum). The voice of person with disease resembles that of sheep and is feeble, inaudible, indistinct, choked, hoarse, painful and stammering. Thus normal and abnormal voices are described.
english translation
svarAdhikArastu- haMsakrauJcanemidundubhikalaviGkakAkakapotajarjarAnukArAH prakRtisvarA bhavanti; yAMzcAparAnupekSamANo'pi vidyAdanUkato'nyathA vA'pi nirdizyamAnAMstajjJaiH| eDakakalagrastAvyaktagadgadakSAmadInAnukIrNAstvAturANAM svarA vaikArikA bhavanti; yAMzcAparAnupekSamANo'pi vidyAtprAgvikRtAnabhUtvotpannAn | iti prakRtivikRtisvarA vyAkhyAtA bhavanti ||14||
hk transliteration
तत्र प्रकृतिवैकारिकाणां स्वराणामाश्वभिनिर्वृत्तिः स्वरानेकत्वमेकस्य चानेकत्वमप्रशस्तम्| इतिस्वराधिकारः ||१५||
sanskrit
If the abnormal and inauspicious voices occur suddenly, or rhythm, tone, pitch, resonance and frequency of voice changes on sudden onset,
english translation
tatra prakRtivaikArikANAM svarANAmAzvabhinirvRttiH svarAnekatvamekasya cAnekatvamaprazastam| itisvarAdhikAraH ||15||
hk transliteration