1.
वेदोत्पत्त्यध्यायः
Origin of Ayurveda
2.
शिष्योपनयनीयाध्यायः
Initiation of the pupil
3.
अध्ययनसंप्रदानीयाध्यायः
Classification of Ayurveda
4.
प्रभाषणीयाध्यायः
General explanations
5.
अग्रोपहरणीयाध्यायः
Preliminary measures
6.
ऋतुचर्याध्यायः
Different seasons of the year
7.
यन्त्रविध्यध्यायः
Surgical appliances
8.
शस्त्रावचारणीयाध्यायः
Surgical instruments
9.
योग्यासूत्रीयाध्यायः
Practical surgical instructions
10.
विशिखानुप्रवेशनीयाध्यायः
Qualifications of a physician
11.
क्षारपाकविध्यध्यायः
Alkaline cautery
12.
अग्निकर्मविध्यध्यायः
Thermal cautery
13.
जलौकावचारणीयाध्यायः
Usage of leeches
14.
शोणितवर्णनीयाध्यायः
Description of blood
15.
दोषधातुमलक्षयवृद्धिविज्ञानीयाध्यायः
Knowledge of doshas
16.
कर्णव्यधबन्धविध्यध्यायः
Puncturing and Bandaging the ear
17.
आमपक्वैषणीयाध्यायः
Features of unripe and ripe swelling
18.
व्रणालेपनबन्धविध्यध्यायः
Poulticing and bandaging of wounds
19.
व्रणितोपासनीयाध्यायः
Care of the wounded
20.
हिताहितीयाध्यायः
Suitable and unsuitables for health
•
व्रणप्रश्नाध्यायः
Questions concerning wounds
22.
व्रणास्रावविज्ञानीयाध्यायः
Knowledge of exudates of wounds
23.
कृत्याकृत्यविध्यध्यायः
Prognosis of wounds
24.
व्याधिसमुद्देशीयाध्यायः
Knowledge of diseases
25.
अष्टविधशस्त्रकर्मीयाध्यायः
Eight kinds of surgical operations
26.
प्रनष्टशल्यविज्ञानीयाध्यायः
Knowledge of foreign bodies
27.
शल्यापनयनीयाध्यायः
Removal of foreign bodies
28.
विपरीताविपरीतव्रणविज्ञानीयाध्यायः
Prognosis of wounds
29.
विपरीताविपरीतदूतशकुनस्वप्ननिदर्शनीयाध्यायः
Auspicious and inauspicious dreams
30.
पञ्चेन्द्रियार्थविप्रतिपत्त्यध्यायः
Good and bad sensory perceptions
31.
छायाविप्रतिपत्त्यध्यायः
Signs of Color and Fatal Prognosis
32.
स्वभावविप्रतिपत्त्यध्यायः
Good and bad nature of body parts fatal signs
33.
अवारणीयाध्यायः
Fatal Signs of Diseases
34.
युक्तसेनीयाध्यायः
Duties of army surgeon
35.
आतुरोपक्रमणीयाध्यायः
Examination of the patient
36.
भूमिप्रविभागविज्ञानीयाध्यायः
Kinds of land regions
37.
मिश्रकाध्यायः
Drugs of specific actions
38.
द्रव्यसंग्रहणीयाध्यायः
Groups of drugs
39.
संशोधनसंशमनीयाध्यायः
Purificatory and Palliative Drugs
40.
द्रव्यरसगुणवीर्यविपाकविज्ञानीयाध्यायः
Drugs and Their Properties
41.
द्रव्यविशेषविज्ञानीयाध्यायः
Knowledge of categories of drugs
42.
रसविशेषविज्ञानीयाध्यायः
Knowledge of tastes of drugs
43.
वमनद्रव्यविकल्पविज्ञानीयाध्यायः
Recipes of emetic drugs
44.
विरेचनद्रव्यविकल्पविज्ञानीयाध्यायः
Recipes of purgative drugs
45.
द्रवद्रव्यविध्यध्यायः
Knowledge of liquid substances
46.
अन्नपानविध्यध्यायः
Diet articles and regimen of diet
Progress:29.6%
यस्माद्रक्तं विना दोषैर्न कदाचित् प्रकुप्यति | तस्मात्तस्य यथादोषं कालं विद्यत् प्रकोपणे ||२६||
sanskrit
Since blood does not get aggravated by faults under any circumstances, the time for its aggravation should be known according to the doshas.
english translation
hindi translation
yasmAdraktaM vinA doSairna kadAcit prakupyati | tasmAttasya yathAdoSaM kAlaM vidyat prakopaNe ||26||
hk transliteration
तेषां प्रकोपात् कोष्ठतोदसञ्चरणाम्लीकापिपासापरिदाहान्नद्वेषहृदयोत्क्लेदाश्च जायन्ते | तत्र द्वितीयः क्रियाकालः ||२७||
sanskrit
From their aggravation, the following conditions arise: obstructed bowel movement, excessive thirst, burning sensation, and discomfort or unease in the heart.
english translation
hindi translation
teSAM prakopAt koSThatodasaJcaraNAmlIkApipAsAparidAhAnnadveSahRdayotkledAzca jAyante | tatra dvitIyaH kriyAkAlaH ||27||
hk transliteration
अत ऊर्ध्वं प्रसरं वक्ष्यामः- तेषामेभिरातङ्कविशेषैः प्रकुपितानां किण्वोदकपिष्टसमवाय इवोद्रिक्तानां प्रसरो भवति | तेषां वायुर्गतिमत्त्वात् प्रसरणहेतुः सत्यप्यचैतन्ये | स हि रजोभूयिष्ठः; रजश्च प्रवर्तकं सर्वभावानाम् | यथा- महानुदकसञ्चयोऽतिवृद्धः सेतुमवदार्यापरेणोदकेन व्यामिश्रः [२६] सर्वतः प्रधावति, एवं दोषाः कदाचिदेकशो द्विशः समस्ताः शोणितसहिता वाऽनेकधा प्रसरन्ति | तद्यथा- वातः, पित्तं, श्लेष्मा, शोणितं, वातपित्ते, वातश्लेष्माणौ, पित्तश्लेष्माणौ, वातशोणिते, पित्तशोणिते, श्लेष्मशोणिते, वातपित्तशोणितानि, वातश्लेष्मशोणितानि, पित्तश्लेष्मशोणितानि, वातपित्तकफाः, वातपित्तकफशोणितानीति; एवं पञ्चदशधा प्रसरन्ति ||२८||
sanskrit
Thus, I will describe the spread of these doshas: When these doshas are aggravated by specific disturbances, they spread similarly to how an excess of fermented liquids spreads. Due to their association with air, they have a tendency to spread. This is true even if they lack consciousness. For instance, just as an excess of water that has gathered in a reservoir spreads and mixes with other water, so too do doshas spread in various ways. They can spread individually or in combinations, such as: Vata, Pitta, Kapha, or combinations like Vata-Pitta, Vata-Kapha, Pitta-Kapha, Vata-Pitta-Kapha, Vata-Pitta with blood, Vata-Kapha with blood, Pitta-Kapha with blood, etc. Thus, they can spread in fifteen different ways.
english translation
hindi translation
ata UrdhvaM prasaraM vakSyAmaH- teSAmebhirAtaGkavizeSaiH prakupitAnAM kiNvodakapiSTasamavAya ivodriktAnAM prasaro bhavati | teSAM vAyurgatimattvAt prasaraNahetuH satyapyacaitanye | sa hi rajobhUyiSThaH; rajazca pravartakaM sarvabhAvAnAm | yathA- mahAnudakasaJcayo'tivRddhaH setumavadAryApareNodakena vyAmizraH [26] sarvataH pradhAvati, evaM doSAH kadAcidekazo dvizaH samastAH zoNitasahitA vA'nekadhA prasaranti | tadyathA- vAtaH, pittaM, zleSmA, zoNitaM, vAtapitte, vAtazleSmANau, pittazleSmANau, vAtazoNite, pittazoNite, zleSmazoNite, vAtapittazoNitAni, vAtazleSmazoNitAni, pittazleSmazoNitAni, vAtapittakaphAH, vAtapittakaphazoNitAnIti; evaM paJcadazadhA prasaranti ||28||
hk transliteration
कृत्स्नेऽर्धेऽवयवे वाऽपि यत्राङ्गे कुपितो भृशम् | दोषो विकारं नभसि मेघवत्तत्र वर्षति ||२९||
sanskrit
When a dosha is greatly aggravated in any part or in the entire body, it manifests its disturbance in the space within the body, just as clouds release rain.
english translation
hindi translation
kRtsne'rdhe'vayave vA'pi yatrAGge kupito bhRzam | doSo vikAraM nabhasi meghavattatra varSati ||29||
hk transliteration
नात्यर्थं कुपितश्चापि लीनो मार्गेषु तिष्ठति | निष्प्रत्यनीकः कालेन हेतुमासाद्य कुप्यति ||३०||
sanskrit
An aggravated dosha does not stay on the pathways excessively; it remains hidden and manifests its disturbance over time when it encounters its cause.
english translation
hindi translation
nAtyarthaM kupitazcApi lIno mArgeSu tiSThati | niSpratyanIkaH kAlena hetumAsAdya kupyati ||30||
hk transliteration
Sushruta Samhita
Progress:29.6%
यस्माद्रक्तं विना दोषैर्न कदाचित् प्रकुप्यति | तस्मात्तस्य यथादोषं कालं विद्यत् प्रकोपणे ||२६||
sanskrit
Since blood does not get aggravated by faults under any circumstances, the time for its aggravation should be known according to the doshas.
english translation
hindi translation
yasmAdraktaM vinA doSairna kadAcit prakupyati | tasmAttasya yathAdoSaM kAlaM vidyat prakopaNe ||26||
hk transliteration
तेषां प्रकोपात् कोष्ठतोदसञ्चरणाम्लीकापिपासापरिदाहान्नद्वेषहृदयोत्क्लेदाश्च जायन्ते | तत्र द्वितीयः क्रियाकालः ||२७||
sanskrit
From their aggravation, the following conditions arise: obstructed bowel movement, excessive thirst, burning sensation, and discomfort or unease in the heart.
english translation
hindi translation
teSAM prakopAt koSThatodasaJcaraNAmlIkApipAsAparidAhAnnadveSahRdayotkledAzca jAyante | tatra dvitIyaH kriyAkAlaH ||27||
hk transliteration
अत ऊर्ध्वं प्रसरं वक्ष्यामः- तेषामेभिरातङ्कविशेषैः प्रकुपितानां किण्वोदकपिष्टसमवाय इवोद्रिक्तानां प्रसरो भवति | तेषां वायुर्गतिमत्त्वात् प्रसरणहेतुः सत्यप्यचैतन्ये | स हि रजोभूयिष्ठः; रजश्च प्रवर्तकं सर्वभावानाम् | यथा- महानुदकसञ्चयोऽतिवृद्धः सेतुमवदार्यापरेणोदकेन व्यामिश्रः [२६] सर्वतः प्रधावति, एवं दोषाः कदाचिदेकशो द्विशः समस्ताः शोणितसहिता वाऽनेकधा प्रसरन्ति | तद्यथा- वातः, पित्तं, श्लेष्मा, शोणितं, वातपित्ते, वातश्लेष्माणौ, पित्तश्लेष्माणौ, वातशोणिते, पित्तशोणिते, श्लेष्मशोणिते, वातपित्तशोणितानि, वातश्लेष्मशोणितानि, पित्तश्लेष्मशोणितानि, वातपित्तकफाः, वातपित्तकफशोणितानीति; एवं पञ्चदशधा प्रसरन्ति ||२८||
sanskrit
Thus, I will describe the spread of these doshas: When these doshas are aggravated by specific disturbances, they spread similarly to how an excess of fermented liquids spreads. Due to their association with air, they have a tendency to spread. This is true even if they lack consciousness. For instance, just as an excess of water that has gathered in a reservoir spreads and mixes with other water, so too do doshas spread in various ways. They can spread individually or in combinations, such as: Vata, Pitta, Kapha, or combinations like Vata-Pitta, Vata-Kapha, Pitta-Kapha, Vata-Pitta-Kapha, Vata-Pitta with blood, Vata-Kapha with blood, Pitta-Kapha with blood, etc. Thus, they can spread in fifteen different ways.
english translation
hindi translation
ata UrdhvaM prasaraM vakSyAmaH- teSAmebhirAtaGkavizeSaiH prakupitAnAM kiNvodakapiSTasamavAya ivodriktAnAM prasaro bhavati | teSAM vAyurgatimattvAt prasaraNahetuH satyapyacaitanye | sa hi rajobhUyiSThaH; rajazca pravartakaM sarvabhAvAnAm | yathA- mahAnudakasaJcayo'tivRddhaH setumavadAryApareNodakena vyAmizraH [26] sarvataH pradhAvati, evaM doSAH kadAcidekazo dvizaH samastAH zoNitasahitA vA'nekadhA prasaranti | tadyathA- vAtaH, pittaM, zleSmA, zoNitaM, vAtapitte, vAtazleSmANau, pittazleSmANau, vAtazoNite, pittazoNite, zleSmazoNite, vAtapittazoNitAni, vAtazleSmazoNitAni, pittazleSmazoNitAni, vAtapittakaphAH, vAtapittakaphazoNitAnIti; evaM paJcadazadhA prasaranti ||28||
hk transliteration
कृत्स्नेऽर्धेऽवयवे वाऽपि यत्राङ्गे कुपितो भृशम् | दोषो विकारं नभसि मेघवत्तत्र वर्षति ||२९||
sanskrit
When a dosha is greatly aggravated in any part or in the entire body, it manifests its disturbance in the space within the body, just as clouds release rain.
english translation
hindi translation
kRtsne'rdhe'vayave vA'pi yatrAGge kupito bhRzam | doSo vikAraM nabhasi meghavattatra varSati ||29||
hk transliteration
नात्यर्थं कुपितश्चापि लीनो मार्गेषु तिष्ठति | निष्प्रत्यनीकः कालेन हेतुमासाद्य कुप्यति ||३०||
sanskrit
An aggravated dosha does not stay on the pathways excessively; it remains hidden and manifests its disturbance over time when it encounters its cause.
english translation
hindi translation
nAtyarthaM kupitazcApi lIno mArgeSu tiSThati | niSpratyanIkaH kAlena hetumAsAdya kupyati ||30||
hk transliteration