Progress:29.6%

यस्माद्रक्तं विना दोषैर्न कदाचित् प्रकुप्यति | तस्मात्तस्य यथादोषं कालं विद्यत् प्रकोपणे ||२६||

Since blood does not get aggravated by faults under any circumstances, the time for its aggravation should be known according to the doshas.

english translation

रक्त कभी भी दोषों से प्रकोपित नहीं होता, इसलिए इसके प्रकोप के समय को दोषों के अनुसार जाना जाना चाहिए।

hindi translation

yasmAdraktaM vinA doSairna kadAcit prakupyati | tasmAttasya yathAdoSaM kAlaM vidyat prakopaNe ||26||

hk transliteration by Sanscript

तेषां प्रकोपात् कोष्ठतोदसञ्चरणाम्लीकापिपासापरिदाहान्नद्वेषहृदयोत्क्लेदाश्च जायन्ते | तत्र द्वितीयः क्रियाकालः ||२७||

From their aggravation, the following conditions arise: obstructed bowel movement, excessive thirst, burning sensation, and discomfort or unease in the heart.

english translation

उनके प्रकोप से ये स्थितियाँ उत्पन्न होती हैं: आंत्रगत अवरोध, अत्यधिक प्यास, जलन की अनुभूति, और हृदय में असहजता।

hindi translation

teSAM prakopAt koSThatodasaJcaraNAmlIkApipAsAparidAhAnnadveSahRdayotkledAzca jAyante | tatra dvitIyaH kriyAkAlaH ||27||

hk transliteration by Sanscript

अत ऊर्ध्वं प्रसरं वक्ष्यामः- तेषामेभिरातङ्कविशेषैः प्रकुपितानां किण्वोदकपिष्टसमवाय इवोद्रिक्तानां प्रसरो भवति | तेषां वायुर्गतिमत्त्वात् प्रसरणहेतुः सत्यप्यचैतन्ये | स हि रजोभूयिष्ठः; रजश्च प्रवर्तकं सर्वभावानाम् | यथा- महानुदकसञ्चयोऽतिवृद्धः सेतुमवदार्यापरेणोदकेन व्यामिश्रः [२६] सर्वतः प्रधावति, एवं दोषाः कदाचिदेकशो द्विशः समस्ताः शोणितसहिता वाऽनेकधा प्रसरन्ति | तद्यथा- वातः, पित्तं, श्लेष्मा, शोणितं, वातपित्ते, वातश्लेष्माणौ, पित्तश्लेष्माणौ, वातशोणिते, पित्तशोणिते, श्लेष्मशोणिते, वातपित्तशोणितानि, वातश्लेष्मशोणितानि, पित्तश्लेष्मशोणितानि, वातपित्तकफाः, वातपित्तकफशोणितानीति; एवं पञ्चदशधा प्रसरन्ति ||२८||

Thus, I will describe the spread of these doshas: When these doshas are aggravated by specific disturbances, they spread similarly to how an excess of fermented liquids spreads. Due to their association with air, they have a tendency to spread. This is true even if they lack consciousness. For instance, just as an excess of water that has gathered in a reservoir spreads and mixes with other water, so too do doshas spread in various ways. They can spread individually or in combinations, such as: Vata, Pitta, Kapha, or combinations like Vata-Pitta, Vata-Kapha, Pitta-Kapha, Vata-Pitta-Kapha, Vata-Pitta with blood, Vata-Kapha with blood, Pitta-Kapha with blood, etc. Thus, they can spread in fifteen different ways.

english translation

इस प्रकार, मैं इन दोषों के प्रसार का वर्णन करूंगा: जब ये दोष विशेष विघ्नों से प्रकोपित होते हैं, तो वे वैसे ही फैलते हैं जैसे अत्यधिक किण्वित द्रव फैलते हैं। इनकी वायु के साथ संगति के कारण, इनमें फैलने की प्रवृत्ति होती है। यह भी सच है कि इनका कोई चेतना न होने पर भी यही प्रवृत्ति बनी रहती है। जैसे एकत्रित जल का अत्यधिक मात्रा एक जगह से बाहर निकलकर अन्य जल के साथ मिल जाता है, वैसे ही दोष भी विभिन्न तरीकों से फैलते हैं। वे एकल रूप में या संयोजनों में फैल सकते हैं, जैसे: वात, पित्त, कफ, या संयोजन जैसे वात-पित्त, वात-कफ, पित्त-कफ, वात-पित्त-कफ, वात-पित्त के साथ रक्त, वात-कफ के साथ रक्त, पित्त-कफ के साथ रक्त, आदि। इस प्रकार, ये पंद्रह विभिन्न प्रकार से फैल सकते हैं।

hindi translation

ata UrdhvaM prasaraM vakSyAmaH- teSAmebhirAtaGkavizeSaiH prakupitAnAM kiNvodakapiSTasamavAya ivodriktAnAM prasaro bhavati | teSAM vAyurgatimattvAt prasaraNahetuH satyapyacaitanye | sa hi rajobhUyiSThaH; rajazca pravartakaM sarvabhAvAnAm | yathA- mahAnudakasaJcayo'tivRddhaH setumavadAryApareNodakena vyAmizraH [26] sarvataH pradhAvati, evaM doSAH kadAcidekazo dvizaH samastAH zoNitasahitA vA'nekadhA prasaranti | tadyathA- vAtaH, pittaM, zleSmA, zoNitaM, vAtapitte, vAtazleSmANau, pittazleSmANau, vAtazoNite, pittazoNite, zleSmazoNite, vAtapittazoNitAni, vAtazleSmazoNitAni, pittazleSmazoNitAni, vAtapittakaphAH, vAtapittakaphazoNitAnIti; evaM paJcadazadhA prasaranti ||28||

hk transliteration by Sanscript

कृत्स्नेऽर्धेऽवयवे वाऽपि यत्राङ्गे कुपितो भृशम् | दोषो विकारं नभसि मेघवत्तत्र वर्षति ||२९||

When a dosha is greatly aggravated in any part or in the entire body, it manifests its disturbance in the space within the body, just as clouds release rain.

english translation

जब कोई दोष शरीर के किसी भी अंग या पूरे शरीर में अत्यधिक प्रकोपित होता है, तो यह शरीर के भीतर के आकाश में विकार प्रकट करता है, जैसे बादल वर्षा करते हैं।

hindi translation

kRtsne'rdhe'vayave vA'pi yatrAGge kupito bhRzam | doSo vikAraM nabhasi meghavattatra varSati ||29||

hk transliteration by Sanscript

नात्यर्थं कुपितश्चापि लीनो मार्गेषु तिष्ठति | निष्प्रत्यनीकः कालेन हेतुमासाद्य कुप्यति ||३०||

An aggravated dosha does not stay on the pathways excessively; it remains hidden and manifests its disturbance over time when it encounters its cause.

english translation

एक प्रकोपित दोष अत्यधिक समय तक मार्गों पर नहीं रहता; यह छिपा रहता है और समय के साथ अपने कारण को प्राप्त करके विकार प्रकट करता है।

hindi translation

nAtyarthaM kupitazcApi lIno mArgeSu tiSThati | niSpratyanIkaH kAlena hetumAsAdya kupyati ||30||

hk transliteration by Sanscript