Progress:29.7%

अत ऊर्ध्वं प्रसरं वक्ष्यामः- तेषामेभिरातङ्कविशेषैः प्रकुपितानां किण्वोदकपिष्टसमवाय इवोद्रिक्तानां प्रसरो भवति | तेषां वायुर्गतिमत्त्वात् प्रसरणहेतुः सत्यप्यचैतन्ये | स हि रजोभूयिष्ठः; रजश्च प्रवर्तकं सर्वभावानाम् | यथा- महानुदकसञ्चयोऽतिवृद्धः सेतुमवदार्यापरेणोदकेन व्यामिश्रः [२६] सर्वतः प्रधावति, एवं दोषाः कदाचिदेकशो द्विशः समस्ताः शोणितसहिता वाऽनेकधा प्रसरन्ति | तद्यथा- वातः, पित्तं, श्लेष्मा, शोणितं, वातपित्ते, वातश्लेष्माणौ, पित्तश्लेष्माणौ, वातशोणिते, पित्तशोणिते, श्लेष्मशोणिते, वातपित्तशोणितानि, वातश्लेष्मशोणितानि, पित्तश्लेष्मशोणितानि, वातपित्तकफाः, वातपित्तकफशोणितानीति; एवं पञ्चदशधा प्रसरन्ति ||२८||

Thus, I will describe the spread of these doshas: When these doshas are aggravated by specific disturbances, they spread similarly to how an excess of fermented liquids spreads. Due to their association with air, they have a tendency to spread. This is true even if they lack consciousness. For instance, just as an excess of water that has gathered in a reservoir spreads and mixes with other water, so too do doshas spread in various ways. They can spread individually or in combinations, such as: Vata, Pitta, Kapha, or combinations like Vata-Pitta, Vata-Kapha, Pitta-Kapha, Vata-Pitta-Kapha, Vata-Pitta with blood, Vata-Kapha with blood, Pitta-Kapha with blood, etc. Thus, they can spread in fifteen different ways.

english translation

इस प्रकार, मैं इन दोषों के प्रसार का वर्णन करूंगा: जब ये दोष विशेष विघ्नों से प्रकोपित होते हैं, तो वे वैसे ही फैलते हैं जैसे अत्यधिक किण्वित द्रव फैलते हैं। इनकी वायु के साथ संगति के कारण, इनमें फैलने की प्रवृत्ति होती है। यह भी सच है कि इनका कोई चेतना न होने पर भी यही प्रवृत्ति बनी रहती है। जैसे एकत्रित जल का अत्यधिक मात्रा एक जगह से बाहर निकलकर अन्य जल के साथ मिल जाता है, वैसे ही दोष भी विभिन्न तरीकों से फैलते हैं। वे एकल रूप में या संयोजनों में फैल सकते हैं, जैसे: वात, पित्त, कफ, या संयोजन जैसे वात-पित्त, वात-कफ, पित्त-कफ, वात-पित्त-कफ, वात-पित्त के साथ रक्त, वात-कफ के साथ रक्त, पित्त-कफ के साथ रक्त, आदि। इस प्रकार, ये पंद्रह विभिन्न प्रकार से फैल सकते हैं।

hindi translation

ata UrdhvaM prasaraM vakSyAmaH- teSAmebhirAtaGkavizeSaiH prakupitAnAM kiNvodakapiSTasamavAya ivodriktAnAM prasaro bhavati | teSAM vAyurgatimattvAt prasaraNahetuH satyapyacaitanye | sa hi rajobhUyiSThaH; rajazca pravartakaM sarvabhAvAnAm | yathA- mahAnudakasaJcayo'tivRddhaH setumavadAryApareNodakena vyAmizraH [26] sarvataH pradhAvati, evaM doSAH kadAcidekazo dvizaH samastAH zoNitasahitA vA'nekadhA prasaranti | tadyathA- vAtaH, pittaM, zleSmA, zoNitaM, vAtapitte, vAtazleSmANau, pittazleSmANau, vAtazoNite, pittazoNite, zleSmazoNite, vAtapittazoNitAni, vAtazleSmazoNitAni, pittazleSmazoNitAni, vAtapittakaphAH, vAtapittakaphazoNitAnIti; evaM paJcadazadhA prasaranti ||28||

hk transliteration by Sanscript