Progress:55.2%

राजोवाच उक्तस्त्वया भूमण्डलायामविशेषो यावदादित्यस्तपति यत्र चासौ ज्योतिषां गणैश्चन्द्रमा वा सह दृश्यते ।। ५-१६-१ ।।

King Parīkṣit said to Śukadeva Gosvāmī: O brāhmaṇa, you have already informed me that the radius of Bhū-maṇḍala extends as far as the sun spreads its light and heat and as far as the moon and all the stars can be seen. ।। 5-16-1 ।।

english translation

राजा परीक्षित ने शुकदेव गोस्वामी से कहा—हे ब्राह्मण, आपने मुझे पहले ही बता दिया है कि भूमण्डल की त्रिज्या वहाँ तक विस्तृत है जहाँ तक सूर्य का प्रकाश और उष्मा पहुँचती है तथा चन्द्रमा और अन्य नक्षत्र दृष्टिगोचर होते हैं। ।। ५-१६-१ ।।

hindi translation

rAjovAca uktastvayA bhUmaNDalAyAmavizeSo yAvadAdityastapati yatra cAsau jyotiSAM gaNaizcandramA vA saha dRzyate || 5-16-1 ||

hk transliteration by Sanscript

तत्रापि प्रियव्रतरथचरणपरिखातैः सप्तभिः सप्तसिन्धव उपकॢप्ता यत एतस्याः सप्तद्वीपविशेषविकल्पस्त्वया भगवन् खलु सूचित एतदेवाखिलमहं मानतो लक्षणतश्च सर्वं विजिज्ञासामि ।। ५-१६-२ ।।

My dear Lord, the rolling wheels of Mahārāja Priyavrata’s chariot created seven ditches, in which the seven oceans came into existence. Because of these seven oceans, Bhū-maṇḍala is divided into seven islands. You have given a very general description of their measurement, names and characteristics. Now I wish to know of them in detail. Kindly fulfill my desire. ।। 5-16-2 ।।

english translation

हे भगवन्, महाराज प्रियव्रत के रथ के चक्रायमाण पहियों से सात गड्ढे बने, जिससे सात समुद्रों की उत्पत्ति हुई। इन सात समुद्रों के ही कारण भूमण्डल सात द्वीपों में विभक्त है। आपने इनकी माप, नाम तथा विशिष्टताओं का अत्यन्त सामान्य वर्णन मात्र किया है। मुझे विस्तार से इनके सम्बध में जानने की इच्छा है। कृपया मेरी कामना पूर्ण करें। ।। ५-१६-२ ।।

hindi translation

tatrApi priyavratarathacaraNaparikhAtaiH saptabhiH saptasindhava upaklRptA yata etasyAH saptadvIpavizeSavikalpastvayA bhagavan khalu sUcita etadevAkhilamahaM mAnato lakSaNatazca sarvaM vijijJAsAmi || 5-16-2 ||

hk transliteration by Sanscript

भगवतो गुणमये स्थूलरूप आवेशितं मनो ह्यगुणेऽपि सूक्ष्मतम आत्मज्योतिषि परे ब्रह्मणि भगवति वासुदेवाख्ये क्षममावेशितुं तदु हैतद्गुरोऽर्हस्यनुवर्णयितुमिति ।। ५-१६-३ ।।

When the mind is fixed upon the Supreme Personality of Godhead in His external feature made of the material modes of nature — the gross universal form — it is brought to the platform of pure goodness. In that transcendental position, one can understand the Supreme Personality of Godhead, Vāsudeva, who in His subtler form is self-effulgent and beyond the modes of nature. O my lord, please describe vividly how that form, which covers the entire universe, is perceived. ।। 5-16-3 ।।

english translation

जब मन प्रकृति के गुणों से निर्मित पूर्ण पुरुषोत्तम भगवान् के बाह्यरूप—स्थूल विश्व रूप—पर स्थिर हो जाता है, तो उसे शुद्ध सत्त्व की स्थिति प्राप्त होती है। उस दिव्य स्थिति में ही भगवान् वासुदेव को जाना जा सकता है जो अपने सूक्ष्मरूप में स्वत: प्रकाशित और गुणातीत हैं। हे प्रभो, विस्तार से वर्णन करें कि वह रूप जो सारे विश्व में व्याप्त है किस प्रकार देखा जाता है। ।। ५-१६-३ ।।

hindi translation

bhagavato guNamaye sthUlarUpa AvezitaM mano hyaguNe'pi sUkSmatama AtmajyotiSi pare brahmaNi bhagavati vAsudevAkhye kSamamAvezituM tadu haitadguro'rhasyanuvarNayitumiti || 5-16-3 ||

hk transliteration by Sanscript

ऋषिरुवाच न वै महाराज भगवतो मायागुणविभूतेः काष्ठां मनसा वचसा वाधिगन्तुमलं विबुधायुषापि पुरुषस्तस्मात्प्राधान्येनैव भूगोलकविशेषं नामरूपमानलक्षणतो व्याख्यास्यामः ।। ५-१६-४ ।।

The great ṛṣi Śukadeva Gosvāmī said: My dear King, there is no limit to the expansion of the Supreme Personality of Godhead’s material energy. This material world is a transformation of the material qualities [sattva-guṇa, rajo-guṇa and tamo-guṇa], yet no one could possibly explain it perfectly, even in a lifetime as long as that of Brahmā. No one in the material world is perfect, and an imperfect person could not describe this material universe accurately, even after continued speculation. O King, I shall nevertheless try to explain to you the principal regions, such as Bhūloka, with their names, forms, measurements and various symptoms. ।। 5-16-4 ।।

english translation

ऋषिश्रेष्ठ शुकदेव गोस्वामी बोले, हे राजन्, श्रीभगवान् की माया के विस्तार की कोई सीमा नहीं है। यह भौतिक जगत सत्त्व, रज तथा तम् इन तीन गुणों का रूपान्तर है; फिर भी ब्रह्मा के समान दीर्घ आयु पाकर भी इसकी व्याख्या कर पाना सम्भव नहीं है। इस भौतिक जगत में कोई भी पूर्ण नहीं और अपूर्ण मनुष्य सतत चिन्तन के बाद भी इस भौतिक ब्रह्माण्ड का सही वर्णन नहीं कर सका। तो भी, हे राजन्, मैं भूगोलक (भूलोक) जैसे प्रमुख भूखण्डों की उनके नामों, रूपों, प्रमापों तथा विविध लक्षणों सहित व्याख्या करने का प्रयत्न करूँगा। ।। ५-१६-४ ।।

hindi translation

RSiruvAca na vai mahArAja bhagavato mAyAguNavibhUteH kASThAM manasA vacasA vAdhigantumalaM vibudhAyuSApi puruSastasmAtprAdhAnyenaiva bhUgolakavizeSaM nAmarUpamAnalakSaNato vyAkhyAsyAmaH || 5-16-4 ||

hk transliteration by Sanscript

यो वायं द्वीपः कुवलयकमलकोशाभ्यन्तरकोशो नियुतयोजनविशालः समवर्तुलो यथा पुष्करपत्रम् ।। ५-१६-५ ।।

The planetary system known as Bhū-maṇḍala resembles a lotus flower, and its seven islands resemble the whorl of that flower. The length and breadth of the island known as Jambūdvīpa, which is situated in the middle of the whorl, are one million yojanas [eight million miles]. Jambūdvīpa is round like the leaf of a lotus flower. ।। 5-16-5 ।।

english translation

भूमण्डल नाम से विख्यात ग्रह कमल पुष्प के अनुरूप है और इसके सातों द्वीप पुष्प-कोश के सदृश हैं। इस कोश के मध्य में स्थित जम्बूद्वीप की लम्बाई तथा चौड़ाई दस लाख योजन (अस्सी लाख मील) है। जम्बूद्वीप कमल-पत्र के समान गोल है। ।। ५-१६-५ ।।

hindi translation

yo vAyaM dvIpaH kuvalayakamalakozAbhyantarakozo niyutayojanavizAlaH samavartulo yathA puSkarapatram || 5-16-5 ||

hk transliteration by Sanscript