•
रसविमानम्
Rasa Vimana (Taste-based factors for the measurement of diseases and drugs)
2.
त्रिविधकुक्षीयविमानम्
Trividhakukshiya Vimana (Three parts of abdomen and principles of diet)
3.
जनपदोद्ध्वंसनीयविमानम्
Janapadodhvansaniya Vimana (Determination of specific characteristics of destruction of communities)
4.
त्रिविधरोगविशेषविज्ञानीयविमानम्
Trividha Roga Vishesha Vijnaniya Vimana (Three methods for knowledge of disease)
5.
स्रोतोविमानम्
Sroto Vimana (Specific features of channels of transport and transformation)
6.
रोगानीकविमानम्
Roganika Vimana (Classification of Diseases)
7.
व्याधितरूपीयविमानम्
Vyadhita Rupiya Vimana (Types of patients and organisms affecting Human Body)
8.
रोगभिषग्जितीयविमानम्
Rogabhishagjitiya Vimana (Methods of conquering debate and disease)
Progress:1.7%
तत्र दोषमेकैकं त्रयस्त्रयो रसा जनयन्ति, त्रयस्त्रयश्चोपशमयन्ति| तद्यथा- कटुतिक्तकषाया वातं जनयन्ति, मधुराम्ललवणास्त्वेनं शमयन्ति; कट्वम्ललवणाः पित्तं जनयन्ति, मधुरतिक्तकषायास्त्वेनच्छ्मयन्ति; मधुराम्ललवणाः श्लेष्माणं जनयन्ति, कटुतिक्तकषायास्त्वेनं शमयन्ति ||६||
sanskrit
Three rasas aggravate one dosha while the other three pacify it. For example, pungent, bitter and astringent (rasa) aggravate vata while sweet, sour and saline pacify it. Likewise, pungent, sour and saline rasas aggravate pitta while sweet, bitter and astringent ones pacify it. Sweet, sour and saline rasa aggravate kapha while pungent, bitter and astringent pacify it.
english translation
tatra doSamekaikaM trayastrayo rasA janayanti, trayastrayazcopazamayanti| tadyathA- kaTutiktakaSAyA vAtaM janayanti, madhurAmlalavaNAstvenaM zamayanti; kaTvamlalavaNAH pittaM janayanti, madhuratiktakaSAyAstvenacchmayanti; madhurAmlalavaNAH zleSmANaM janayanti, kaTutiktakaSAyAstvenaM zamayanti ||6||
hk transliteration
रसदोषसन्निपाते तु ये रसा यैर्दोषैः समानगुणाः समानगुणभूयिष्ठा वा भवन्ति ते तानभिवर्धयन्ति, विपरीतगुणा विपरीतगुणभूयिष्ठा वा शमयन्त्यभ्यस्यमाना इति| एतद्व्यवस्थाहेतोः षट्त्वमुपदिश्यते रसानां परस्परेणासंसृष्टानां, त्रित्वं च दोषाणाम् ||७||
sanskrit
In case of the conjunction of rasa and dosha, rasas aggravate those dosha sharing similar properties and pacify those that have opposing or antagonistic properties. This explains six rasas for the three dosha.
english translation
rasadoSasannipAte tu ye rasA yairdoSaiH samAnaguNAH samAnaguNabhUyiSThA vA bhavanti te tAnabhivardhayanti, viparItaguNA viparItaguNabhUyiSThA vA zamayantyabhyasyamAnA iti| etadvyavasthAhetoH SaTtvamupadizyate rasAnAM paraspareNAsaMsRSTAnAM, tritvaM ca doSANAm ||7||
hk transliteration
संसर्गविकल्पविस्तरो ह्येषामपरिसङ्ख्येयो भवति, विकल्पभेदापरिसङ्ख्येयत्वात् ||८||
sanskrit
Details of mutual combinations and proportional variations with regard to them are innumerable because these variations are innumerable.
english translation
saMsargavikalpavistaro hyeSAmaparisaGkhyeyo bhavati, vikalpabhedAparisaGkhyeyatvAt ||8||
hk transliteration
तत्र खल्वनेकरसेषु द्रव्येष्वनेकदोषात्मकेषु च विकारेषु रसदोषप्रभावमेकैकश्येनाभिसमीक्ष्य ततो द्रव्यविकारयोः प्रभावतत्त्वं व्यवस्येत् ||९||
sanskrit
Whether it is an agent (generically termed dravya in Sanskrit) with multiple rasas or a disorder having afflictions of various dosha, one should first critically analyze the role of each rasa or dosha individually and then determine the effect of the dravya and the disorder.
english translation
tatra khalvanekaraseSu dravyeSvanekadoSAtmakeSu ca vikAreSu rasadoSaprabhAvamekaikazyenAbhisamIkSya tato dravyavikArayoH prabhAvatattvaM vyavasyet ||9||
hk transliteration
न त्वेवं खलु सर्वत्र| न हि विकृतिविषमसमवेतानां नानात्मकानां परस्परेण चोपहतानामन्यैश्च विकल्पनैर्विकल्पितानामवयवप्रभावानुमानेनैव समुदायप्रभावतत्त्वमध्यवसातुं शक्यम् ||१०||
sanskrit
But this rule is not applicable universally because in case of complex disorders (and dravya) where the effect is not exactly in accordance with the cause due to multiple causative factors operating, with differing (often conflicting) modes of operation, it is not possible to determine the effect of the dravya or the disease on the basis of the effect of individual rasa or dosha.
english translation
na tvevaM khalu sarvatra| na hi vikRtiviSamasamavetAnAM nAnAtmakAnAM paraspareNa copahatAnAmanyaizca vikalpanairvikalpitAnAmavayavaprabhAvAnumAnenaiva samudAyaprabhAvatattvamadhyavasAtuM zakyam ||10||
hk transliteration
Charak Samhita
Progress:1.7%
तत्र दोषमेकैकं त्रयस्त्रयो रसा जनयन्ति, त्रयस्त्रयश्चोपशमयन्ति| तद्यथा- कटुतिक्तकषाया वातं जनयन्ति, मधुराम्ललवणास्त्वेनं शमयन्ति; कट्वम्ललवणाः पित्तं जनयन्ति, मधुरतिक्तकषायास्त्वेनच्छ्मयन्ति; मधुराम्ललवणाः श्लेष्माणं जनयन्ति, कटुतिक्तकषायास्त्वेनं शमयन्ति ||६||
sanskrit
Three rasas aggravate one dosha while the other three pacify it. For example, pungent, bitter and astringent (rasa) aggravate vata while sweet, sour and saline pacify it. Likewise, pungent, sour and saline rasas aggravate pitta while sweet, bitter and astringent ones pacify it. Sweet, sour and saline rasa aggravate kapha while pungent, bitter and astringent pacify it.
english translation
tatra doSamekaikaM trayastrayo rasA janayanti, trayastrayazcopazamayanti| tadyathA- kaTutiktakaSAyA vAtaM janayanti, madhurAmlalavaNAstvenaM zamayanti; kaTvamlalavaNAH pittaM janayanti, madhuratiktakaSAyAstvenacchmayanti; madhurAmlalavaNAH zleSmANaM janayanti, kaTutiktakaSAyAstvenaM zamayanti ||6||
hk transliteration
रसदोषसन्निपाते तु ये रसा यैर्दोषैः समानगुणाः समानगुणभूयिष्ठा वा भवन्ति ते तानभिवर्धयन्ति, विपरीतगुणा विपरीतगुणभूयिष्ठा वा शमयन्त्यभ्यस्यमाना इति| एतद्व्यवस्थाहेतोः षट्त्वमुपदिश्यते रसानां परस्परेणासंसृष्टानां, त्रित्वं च दोषाणाम् ||७||
sanskrit
In case of the conjunction of rasa and dosha, rasas aggravate those dosha sharing similar properties and pacify those that have opposing or antagonistic properties. This explains six rasas for the three dosha.
english translation
rasadoSasannipAte tu ye rasA yairdoSaiH samAnaguNAH samAnaguNabhUyiSThA vA bhavanti te tAnabhivardhayanti, viparItaguNA viparItaguNabhUyiSThA vA zamayantyabhyasyamAnA iti| etadvyavasthAhetoH SaTtvamupadizyate rasAnAM paraspareNAsaMsRSTAnAM, tritvaM ca doSANAm ||7||
hk transliteration
संसर्गविकल्पविस्तरो ह्येषामपरिसङ्ख्येयो भवति, विकल्पभेदापरिसङ्ख्येयत्वात् ||८||
sanskrit
Details of mutual combinations and proportional variations with regard to them are innumerable because these variations are innumerable.
english translation
saMsargavikalpavistaro hyeSAmaparisaGkhyeyo bhavati, vikalpabhedAparisaGkhyeyatvAt ||8||
hk transliteration
तत्र खल्वनेकरसेषु द्रव्येष्वनेकदोषात्मकेषु च विकारेषु रसदोषप्रभावमेकैकश्येनाभिसमीक्ष्य ततो द्रव्यविकारयोः प्रभावतत्त्वं व्यवस्येत् ||९||
sanskrit
Whether it is an agent (generically termed dravya in Sanskrit) with multiple rasas or a disorder having afflictions of various dosha, one should first critically analyze the role of each rasa or dosha individually and then determine the effect of the dravya and the disorder.
english translation
tatra khalvanekaraseSu dravyeSvanekadoSAtmakeSu ca vikAreSu rasadoSaprabhAvamekaikazyenAbhisamIkSya tato dravyavikArayoH prabhAvatattvaM vyavasyet ||9||
hk transliteration
न त्वेवं खलु सर्वत्र| न हि विकृतिविषमसमवेतानां नानात्मकानां परस्परेण चोपहतानामन्यैश्च विकल्पनैर्विकल्पितानामवयवप्रभावानुमानेनैव समुदायप्रभावतत्त्वमध्यवसातुं शक्यम् ||१०||
sanskrit
But this rule is not applicable universally because in case of complex disorders (and dravya) where the effect is not exactly in accordance with the cause due to multiple causative factors operating, with differing (often conflicting) modes of operation, it is not possible to determine the effect of the dravya or the disease on the basis of the effect of individual rasa or dosha.
english translation
na tvevaM khalu sarvatra| na hi vikRtiviSamasamavetAnAM nAnAtmakAnAM paraspareNa copahatAnAmanyaizca vikalpanairvikalpitAnAmavayavaprabhAvAnumAnenaiva samudAyaprabhAvatattvamadhyavasAtuM zakyam ||10||
hk transliteration