Charak Samhita

Progress:34.1%

तत्र प्राणवहानां स्रोतसां हृदयं मूलं महास्रोतश्च, प्रदुष्टानां तु खल्वेषामिदं विशेषविज्ञानं भवति;तद्यथा- अतिसृष्टमतिबद्धं कुपितमल्पाल्पमभीक्ष्णं वा सशब्दशूलमुच्छ्वसन्तं दृष्ट्वा प्राणवहान्यस्य स्रोतांसि प्रदुष्टानीति विद्यात्| उदकवहानां स्रोतसां तालुमूलं क्लोम च, प्रदुष्टानां तु खल्वेषामिदं विशेषविज्ञानं भवति; तद्यथा- जिह्वाताल्वोष्ठकण्ठक्लोमशोषं पिपासां चातिप्रवृद्धां दृष्ट्वोदकवहान्यस्य स्रोतांसि प्रदुष्टानीति विद्यात्| अन्नवहानां स्रोतसामामाशयो मूलं वामं च पार्श्वं, प्रदुष्टानां तु खल्वेषामिदं विशेषविज्ञानं भवति;तद्यथा- अनन्नाभिलषणमरोचकविपाकौ छर्दिं च दृष्ट्वाऽन्नवहान्यस्य स्रोतांसि प्रदुष्टानीति विद्यात्| रसवहानां स्रोतसां हृदयं मूलं दश च धमन्यः| शोणितवहानां स्रोतसां यकृन्मूलं प्लीहा च| मांसवहानां च स्रोतसां स्नायुर्मूलं त्वक् च| मेदोवहानां स्रोतसां वृक्कौ मूलं वपावहनं च| अस्थिवहानां स्रोतसां मेदो मूलं जघनं च| मज्जवहानां स्रोतसामस्थीनि मूलं सन्धयश्च| शुक्रवहानां स्रोतसां वृषणौ मूलं शेफश्च| प्रदुष्टानां तु खल्वेषां रसादिवहस्रोतसां विज्ञानान्युक्तानि विविधाशितपीतीये; यान्येव हि धातूनां प्रदोषविज्ञानानि तान्येव यथास्वं प्रदुष्टानां धातुस्रोतसाम्| मूत्रवहानां स्रोतसां बस्तिर्मूलं वङ्क्षणौ च, प्रदुष्टानां तु खल्वेषामिदं विशेषविज्ञानं भवति; तद्यथा- अतिसृष्टमतिबद्धं प्रकुपितमल्पाल्पमभीक्ष्णं वा बहलं सशूलं मूत्रयन्तं दृष्ट्वा मूत्रवहान्यस्य स्रोतांसि प्रदुष्टानीति विद्यात्| पुरीषवहानां स्रोतसां पक्वाशयो मूलं स्थूलगुदं च, प्रदुष्टानां तु खल्वेषामिदं विशेषविज्ञानं भवति; तद्यथा- कृच्छ्रेणाल्पाल्पं सशब्दशूलमतिद्रवमतिग्रथितमतिबहु चोपविशन्तं दृष्ट्वा पुरीषवहान्यस्य स्रोतांसि प्रदुष्टानीति विद्यात्| स्वेदवहानां स्रोतसां मेदो मूलं लोमकूपाश्च, प्रदुष्टानां तु खल्वेषामिदं विशेषविज्ञानं भवति; तद्यथा-अस्वेदनमतिस्वेदनं पारुष्यमतिश्लक्ष्णतामङ्गस्य परिदाहं लोमहर्षं च दृष्ट्वा स्वेदवहान्यस्य स्रोतांसि प्रदुष्टानीति विद्यात् ||८||

sanskrit

[Roots of transportation channels and signs of their vitiation] For pranavaha srotas, the origin is the hridaya as well as the mahasrotas, The symptoms appearing when they are afflicted include too long, too short, aggravated, shallow or frequent breaths with sound and pain. This indicates the affliction of pranavaha srotas. For udakavaha srotas, the origin is talu and kloma i.e. throat and the palate. The symptoms of an afflicted udakavaha srotas include dryness of tongue, palate, lips, throat and kloma (oropharynx) and excessive thirst. By observing these symptoms, one should know that the udakavaha srotas is affected. Annavaha srotamsi have their origin in stomach and the left side of the trunk. The symptoms of their afflictions include lack of appetite, anorexia, indigestion and vomiting. The rasa dhatuvaha srotamsi have their origin in hridaya i.e. heart and dashadhamanis i.e. ten major arterial trunks. The rakta dhatu vaha srotamsi have their origin in liver and spleen. Mamsa dhatuvaha srotamsi have their root in ligaments and the skin. Meda dhatuvaha srotas has its root in the vrikka i.e. kidney and omentum.Asthi dhatuvaha srotamsiarise from medas i.e. fat and buttocks.Majja dhatuvaha srotas has its origin in bones and joints while the shukra dhatuvaha srotas has its roots in testicles and penis. As regards their morbidities, the same has been described in the chapter on various foods and drinks. The symptoms of the affected srotamsi carrying dhatu are the same as those of the respective dhatu. The mutravaha srotas i.e. the channels carrying urine originate from basti and vankshana (pelvic region including kidneys and the urinary bladder). The symptoms of their affliction include excessive excretion, excessive obstruction or suppression of urine, vitiated, diminished or frequent, thick urine with pain. Purishavaha srotas, the channels carrying feces, have their origin in colon and anorectal region. Symptoms of their morbidity include difficulty in evacuating bowels, scanty stools, passage with sound and pain, loose motions, or irritable/irregular bowels. Swedavaha srotamsi carrying the sweat has their root in the adipose tissue and hair follicles. The symptoms of their affliction are loss of perspiration, excessive perspiration, coarseness, excessive smoothness, excessive burning sensation and horripilation.

english translation

tatra prANavahAnAM srotasAM hRdayaM mUlaM mahAsrotazca, praduSTAnAM tu khalveSAmidaM vizeSavijJAnaM bhavati;tadyathA- atisRSTamatibaddhaM kupitamalpAlpamabhIkSNaM vA sazabdazUlamucchvasantaM dRSTvA prANavahAnyasya srotAMsi praduSTAnIti vidyAt| udakavahAnAM srotasAM tAlumUlaM kloma ca, praduSTAnAM tu khalveSAmidaM vizeSavijJAnaM bhavati; tadyathA- jihvAtAlvoSThakaNThaklomazoSaM pipAsAM cAtipravRddhAM dRSTvodakavahAnyasya srotAMsi praduSTAnIti vidyAt| annavahAnAM srotasAmAmAzayo mUlaM vAmaM ca pArzvaM, praduSTAnAM tu khalveSAmidaM vizeSavijJAnaM bhavati;tadyathA- anannAbhilaSaNamarocakavipAkau chardiM ca dRSTvA'nnavahAnyasya srotAMsi praduSTAnIti vidyAt| rasavahAnAM srotasAM hRdayaM mUlaM daza ca dhamanyaH| zoNitavahAnAM srotasAM yakRnmUlaM plIhA ca| mAMsavahAnAM ca srotasAM snAyurmUlaM tvak ca| medovahAnAM srotasAM vRkkau mUlaM vapAvahanaM ca| asthivahAnAM srotasAM medo mUlaM jaghanaM ca| majjavahAnAM srotasAmasthIni mUlaM sandhayazca| zukravahAnAM srotasAM vRSaNau mUlaM zephazca| praduSTAnAM tu khalveSAM rasAdivahasrotasAM vijJAnAnyuktAni vividhAzitapItIye; yAnyeva hi dhAtUnAM pradoSavijJAnAni tAnyeva yathAsvaM praduSTAnAM dhAtusrotasAm| mUtravahAnAM srotasAM bastirmUlaM vaGkSaNau ca, praduSTAnAM tu khalveSAmidaM vizeSavijJAnaM bhavati; tadyathA- atisRSTamatibaddhaM prakupitamalpAlpamabhIkSNaM vA bahalaM sazUlaM mUtrayantaM dRSTvA mUtravahAnyasya srotAMsi praduSTAnIti vidyAt| purISavahAnAM srotasAM pakvAzayo mUlaM sthUlagudaM ca, praduSTAnAM tu khalveSAmidaM vizeSavijJAnaM bhavati; tadyathA- kRcchreNAlpAlpaM sazabdazUlamatidravamatigrathitamatibahu copavizantaM dRSTvA purISavahAnyasya srotAMsi praduSTAnIti vidyAt| svedavahAnAM srotasAM medo mUlaM lomakUpAzca, praduSTAnAM tu khalveSAmidaM vizeSavijJAnaM bhavati; tadyathA-asvedanamatisvedanaM pAruSyamatizlakSNatAmaGgasya paridAhaM lomaharSaM ca dRSTvA svedavahAnyasya srotAMsi praduSTAnIti vidyAt ||8||

hk transliteration