Charak Samhita

Progress:96.9%

तेषां तु त्रयाणामपि क्षीरदोषाणां प्रतिविशेषमभिसमीक्ष्य यथास्वं यथादोषं च वमनविरेचनास्थापनानुवासनानि विभज्य कृतानिप्रशमनाय भवन्ति| पानाशनविधिस्तु दुष्टक्षीराया यवगोधूमशालिषष्टिकमुद्गहरेणुककुलत्थसुरासौवीरकमैरेयमेदकलशुनकरञ्जप्रायः स्यात्| क्षीरदोषविशेषांश्चावेक्ष्यावेक्ष्य तत्तद्विधानं कार्यं स्यात्| पाठामहौषधसुरदारुमुस्तमूर्वागुडूचीवत्सकफलकिराततिक्तककटुकरोहिणीसारिवाकषायाणां च पानं प्रशस्यते, तथाऽन्येषांतिक्तकषायकटुकमधुराणां [१] द्रव्याणां प्रयोगः क्षीरविकारविशेषानभिसमीक्ष्य मात्रां कालं च| इति क्षीरविशोधनानि ||५६||

sanskrit

If any of the three varieties of vitiated milks described in the preceding verse is in advertently consumed by the child, after ascertaining the specific features of the milk or the symptoms that are associated with a dosha affliction, emetics, purgatives and unctuous and non-unctuous enema specific to that afflicted dosha should be administered. The dietetic guidelines to a woman with vitiated milk are as follows: her food and drink should consist mainly of barley, wheat, sali and shashtika rice, mudga (Phaseolus mungo Linn. - green gram), harenuka (Lathyrus ashaca Linn.), sura, sauviraka, maireya and medaka varieties of wines, lashuna (Alium sativum Linn.) and karanja (Pongamia pinnata Merr.). The milk should be examined at frequent intervals for specific features and the appropriate corrective measures should be adopted. The decoctions of patha (Cissmpelos pareira Linn.), shunthi (Zingiberofficinale Rosc.), devadaru (Cedrusdeodara Loud.), musta (Cyperusrotundus Linn.), murva (Clemaistrilobaheyne ex Roth), guduchi (Tinosporacordifolia Miers.), indrayava (Holarrhenaantidysentrica wall.), kiratatikta (SwertiachirataBuch. -Ham.), katukarohini (Picrorhizakurroa Royle ex Benth.) and sariva (Hemidesmusindicus R. B.) are said to be beneficial. Similarly, other drugs with bitter, astringent, pungent and sweet tastes could also be administered, depending upon the nature of the disorder, dosage and season.

english translation

teSAM tu trayANAmapi kSIradoSANAM prativizeSamabhisamIkSya yathAsvaM yathAdoSaM ca vamanavirecanAsthApanAnuvAsanAni vibhajya kRtAniprazamanAya bhavanti| pAnAzanavidhistu duSTakSIrAyA yavagodhUmazAliSaSTikamudgahareNukakulatthasurAsauvIrakamaireyamedakalazunakaraJjaprAyaH syAt| kSIradoSavizeSAMzcAvekSyAvekSya tattadvidhAnaM kAryaM syAt| pAThAmahauSadhasuradArumustamUrvAguDUcIvatsakaphalakirAtatiktakakaTukarohiNIsArivAkaSAyANAM ca pAnaM prazasyate, tathA'nyeSAMtiktakaSAyakaTukamadhurANAM [1] dravyANAM prayogaH kSIravikAravizeSAnabhisamIkSya mAtrAM kAlaM ca| iti kSIravizodhanAni ||56||

hk transliteration by Sanscript