Charak Samhita

Progress:53.6%

अथातोऽष्टोदरीयमध्यायं व्याख्यास्यामः ||१||

sanskrit

Now we shall expound the chapter "Ashtodariya" (Numerical Classification of Diseases starting from eight types of abdominal diseases).

english translation

athAto'STodarIyamadhyAyaM vyAkhyAsyAmaH ||1||

hk transliteration

इति ह स्माह भगवानात्रेयः ||२||

sanskrit

Thus said Lord Atreya

english translation

iti ha smAha bhagavAnAtreyaH ||2||

hk transliteration

अष्टावुदराणीति, अष्टौ मूत्राघाता: अष्टौ क्षीरदोषा:, अष्टौ रेतोदोषा: ,सप्त कुष्ठानीति,सप्त पिडका:, सप्त विसर्पा:,षडतीसारा:, षडुदावर्ता:, पञ्च गुल्मा:, पञ्च प्लीहदोषा:, पञ्च कासा:, पञ्च श्वासा:, पञ्च हिक्का:, पञ्च तृष्णा:, पञ्च छर्दय:, पञ्च भक्तस्यानशनस्थानानि, पञ्च शिरोरोगा:, पञ्च हृद्रोगा:, पञ्च पाण्डुरोगा:, पञ्चोन्मादा:, चत्वारोऽपस्मारा:, चत्वारोऽक्षिरोगा:, चत्वारः कर्णरोगा:, चत्वारः प्रतिश्याया:, चत्वारो मुखरोगा:, चत्वारो ग्रहणीदोषा:, चत्वारो मदा:, चत्वारो मूर्च्छाया:, चत्वारः शोषा:, चत्वारि क्लैब्यानि:, त्रयः शोथा:, त्रीणि किलासानि, त्रिविधं लोहितपित्तम, द्वौ ज्वरO, द्वौ व्रण, द्वावायाम, द्वे गृध्रस्य, द्वे कामले, द्विविधमामम, द्विविधं वातरक्तम, द्विविधान्यर्शांसी, एक ऊरुस्तम्भ:, एकः सन्न्यास:, एको महागद:, विंशतिः क्रिमिजातय:, विंशतिः प्रमेहा:, विंशतिर्योनिव्यापद: इति इति अष्ट्चत्वारिंशद्रोगधिकरणान्यस्मिन् संग्रहे समुद्दिष्टानि ||3||

sanskrit

[Numerical classification of diseases] There are eight types of udara roga (abdominal swellings), eight types of mutraghata (oliguria/anuria), eight types of ksheera dosha (disorders related to breast milk), eight types of reto dosha (disorders of semen), seven types of kushtha (skin disorders), seven types of pidaka (inflammatory swelling), seven types of visarpa (acute spreading inflammatory skin conditions like erysipelas ), six types of atisara (diarrhoeal diseases), six types of udavarta (abdominal diseases due to suppression of natural urges), five types of gulma (abdominal lumps/tumour), five types of pliha dosha (disorders of spleen), five types of kasa (cough), five types of shwasa (dyspnoea), five types of hikka (hiccup), five types of trishna (thirst), five types of chhardi (vomiting), five types of bhaktasyanashanasthanani (anorexia), five types of shiroroga (diseases of head), five types of hridroga (diseases of heart), five types of panduroga (anaemia), five types of unmada (insanity), four types of apasmara (epilepsy), four types of akshiroga (disorders of eyes), four types of karna roga (disorders of ear), four types of pratishyaya (rhinitis), four types of mukha roga (oral diseases/buccal diseases), four types of grahani roga (assimilation disorders/malabsorption disorders), four types of mada roga (intoxication), four types of murchcha (fainting), four types of shosha (consumption/wasting disorders), four types of klaibya (sterility), three types of shopha (swellings), three types of kilasa (vitiligo), three types of rakta-pitta (coagulopathies), two types of jwara (fever), two types of vrana (wound), two types of aayama (abnormal posture of body due to severe muscular spasm), two types of gridhrasi (sciatica), two types of kamala (jaundice), two types of ama (disorders due to indigestion and metabolism), two types of vatarakta (gout), two types of arsha (piles), one type of urustambha (spastic paraplegia), one type of sanyasa (coma), one type of mahagada (Pshyconeurosis), twenty types of krimi roga (parasitic infestations), twenty types of prameha (urinary disorders which are characterized by abnormal and increased frequency of urine), and twenty types of yoni vyapad (gynaecological disorders). Thus, classifications of forty-eight diseases have been briefly described in this chapter.

english translation

aSTAvudarANIti, aSTau mUtrAghAtA: aSTau kSIradoSA:, aSTau retodoSA: ,sapta kuSThAnIti,sapta piDakA:, sapta visarpA:,SaDatIsArA:, SaDudAvartA:, paJca gulmA:, paJca plIhadoSA:, paJca kAsA:, paJca zvAsA:, paJca hikkA:, paJca tRSNA:, paJca chardaya:, paJca bhaktasyAnazanasthAnAni, paJca zirorogA:, paJca hRdrogA:, paJca pANDurogA:, paJconmAdA:, catvAro'pasmArA:, catvAro'kSirogA:, catvAraH karNarogA:, catvAraH pratizyAyA:, catvAro mukharogA:, catvAro grahaNIdoSA:, catvAro madA:, catvAro mUrcchAyA:, catvAraH zoSA:, catvAri klaibyAni:, trayaH zothA:, trINi kilAsAni, trividhaM lohitapittama, dvau jvaraO, dvau vraNa, dvAvAyAma, dve gRdhrasya, dve kAmale, dvividhamAmama, dvividhaM vAtaraktama, dvividhAnyarzAMsI, eka Urustambha:, ekaH sannyAsa:, eko mahAgada:, viMzatiH krimijAtaya:, viMzatiH pramehA:, viMzatiryonivyApada: iti iti aSTcatvAriMzadrogadhikaraNAnyasmin saMgrahe samuddiSTAni ||3||

hk transliteration

एतानि यथोद्देशमभिनिर्देक्ष्यामः अष्टावुदराणीति वातपित्तकफसन्निपातप्लीहबद्धच्छिद्रदकोदराणि, अष्टौ मूत्राघाता इतिवातपित्तकफसन्निपाताश्मरीशर्कराशुक्रशोणितजाः, अष्टौ क्षीरदोषा इति वैवर्ण्यं वैगन्ध्यं वैरस्यं पैच्छिल्यं फेनसङ्घातो रौक्ष्यंगौरवमतिस्नेहश्च, अष्टौ रेतोदोषा इति तनु शुष्कं फेनिलमश्वेतं पूत्यतिपिच्छलमन्यधातूपहितमवसादि च (१); सप्त कुष्ठानीति कपालोदुम्बरमण्डलर्ष्यजिह्वपुण्डरीकसिध्मकाकणानि, सप्त पिडका इति शराविका कच्छपिका जालिनीसर्षप्यलजी विनता विद्रधी च, सप्त विसर्पा इति वातपित्तकफाग्निकर्दमकग्रन्थिसन्निपाताख्याः (२); षडतीसारा इति वातपित्तकफसन्निपातभयशोकजाः, षडुदावर्ता इति वातमूत्रपुरीषशुक्रच्छर्दिक्षवथुजाः (३); पञ्च गुल्मा इति वातपित्तकफसन्निपातशोणितजाः, पञ्च प्लीहदोषा इति गुल्मैर्व्याख्याताः, पञ्च कासा इतिवातपित्तकफक्षतक्षयजाः, पञ्च श्वासा इति महोर्ध्वच्छिन्नतमकक्षुद्राः, पञ्च हिक्का इति महती गम्भीरा व्यपेता क्षुद्राऽन्नजाच, पञ्च तृष्णा इति वातपित्तामक्षयोपसर्गात्मिकाः, पञ्च छर्दय इति द्विष्टार्थसंयोगजा वातपित्तकफसन्निपातोद्रेकोत्थाश्च , पञ्च भक्तस्यानशनस्थानानीति वातपित्तकफसन्निपातद्वेषाः, पञ्च शिरोरोगा इति पूर्वोद्देशमभिसमस्यवातपित्तकफसन्निपातक्रिमिजाः, पञ्च हृद्रोगा इति शिरोरोगैर्व्याख्याताः, पञ्च पाण्डुरोगा इतिवातपित्तकफसन्निपातमृद्भक्षणजाः, पञ्चोन्मादा इति वातपित्तकफसन्निपातागन्तुनिमित्ताः (४) चत्वारोऽपस्मारा इति वातपित्तकफसन्निपातनिमित्ताः, चत्वारोऽक्षिरोगाश्चत्वारः कर्णरोगाश्चत्वारः प्रतिश्यायाश्चत्वारोमुखरोगाश्चत्वारो ग्रहणीदोषाश्चत्वारो मदाश्चत्वारो मूर्च्छाया इत्यपस्मारैर्व्याख्याताः, चत्वारः शोषा इतिसाहससन्धारणक्षयविषमाशनजाः, चत्वारि क्लैब्यानीति बीजोपघाताद्ध्वजभङ्गाज्जरायाः शुक्रक्षयाच्च (५) त्रयः शोथा इति वातपित्तश्लेष्मनिमित्ताः, त्रीणि किलासानीति रक्तताम्रशुक्लानि, त्रिविधं लोहितपित्तमितिऊर्ध्वभागमधोभागमुभयभागं च (६) द्वौ ज्वराविति उष्णाभिप्रायः शीतसमुत्थश्च शीताभिप्रायश्चोष्णसमुत्थः, द्वौ व्रणाविति निजश्चागन्तुजश्च, द्वावायामावितिबाह्यश्चाभ्यन्तरश्च, द्वे गृध्रस्याविति वाताद्वातकफाच्च, द्वे कामले इति कोष्ठाश्रया शाखाश्रया च, द्विविधमाममितिअलसको विसूचिका च, द्विविधं वातरक्तमिति गम्भीरमुत्तानं च, द्विविधान्यर्शांसीति शुष्काण्यार्द्राणि च (७) एक ऊरुस्तम्भ इत्यामत्रिदोषसमुत्थः, एकः सन्न्यास इति त्रिदोषात्मको मनःशरीराधिष्ठानः, एको महागद इतिअतत्त्वाभिनिवेशः (८) विंशतिः क्रिमिजातय इति यूका पिपीलिकाश्चेति द्विविधा बहिर्मलजाः, केशादा लोमादा लोमद्वीपाः सौरसा औदुम्बराजन्तुमातरश्चेति षट् शोणितजाः, अन्त्रादा उदरावेष्टा हृदयादाश्चुरवो दर्भपुष्पाः सौगन्धिका महागुदाश्चेति सप्त कफजाः,ककेरुका मकेरुका लेलिहाः सशूलकाः सौसुरादाश्चेति पञ्च पुरीषजाः; विंशतिः प्रमेहा इत्युदकमेहश्चेक्षुबालिकारसमेहश्चसान्द्रमेहश्च सान्द्रप्रसादमेहश्च शुक्लमेहश्च शुक्रमेहश्च शीतमेहश्च शनैर्मेहश्च सिकतामेहश्च लालामेहश्चेति दशश्लेष्मनिमित्ताः, क्षारमेहश्च कालमेहश्च नीलमेहश्च लोहितमेहश्च मञ्जिष्ठामेहश्च हरिद्रामेहश्चेति षट् पित्तनिमित्ताः,वसामेहश्च मज्जामेहश्च हस्तिमेहश्च मधुमेहश्चेति चत्वारो वातनिमित्ताः, इति विंशतिः प्रमेहाः; विंशतिर्योनिव्यापद इतिवातिकी पैत्तिकी श्लेष्मिकी सान्निपातिकी चेति चतस्रो दोषजाः, दोषदूष्यसंसर्गप्रकृतिनिर्देशैरवशिष्टाः षोडश निर्दिश्यन्ते,तद्यथा-रक्तयोनिश्चारजस्का चाचरणा चातिचरणा च प्राक्चरणा चोपप्लुता च परिप्लुता चोदावर्तिनी च कर्णिनी च पुत्रघ्नीचान्तर्मुखी च सूचीमुखी च शुष्का च वामिनी च षण्ढयोनिश्च महायोनिश्चेति विंशतिर्योनिव्यापदो भवन्ति (९) केवलश्चायमुद्देशो यथोद्देशमभिनिर्दिष्टो भवति ||४||

sanskrit

[Types of diseases] [Diseases of Eight Types] These diseases will be described in detail in the same order as enumerated earlier. -Eight types of udara roga (abdominal swelling) are vataja, pittaja, kaphaja, sannipataja, plihodara(due to splenic disorder), baddhodara (due to intestinal obstruction), chidrodara (due to intestinal perforation) and dakodara (ascites). -Eight types of mutraghatas (Oliguria/Anuria) are vataja, pittaja, kaphaja, sannipatika, ashmarija(due to stone in urinary tract), sharkaraja (due to gravels in urinary tract), shukraja (due to spermolith) and shonitaja (due to hematoma). -Eight types of ksheera-dosha (disorders of breast milk) are vaivarnya (discoloration), vaignadhyam (altered smell), vairasyam (altered taste), paichichhilyam (sliminess), phenasamghata (excessive frothiness), raukshyam (absence of unctuousness), gauravam (heaviness in digestion/physical character) and atisneha (excessive unctuousness). -Eight types of reto dosha (disorders of semen) are tanu (increased liquidity/decreased liquefaction time), shuskam (less viscous/dry), phenilam (excessive frothiness), ashwetam (discoloration), puti (foul smelling), atipichichhilam (excessive sliminess), anyadhatupahitam (presence of tissue constituents) and avasadi (increased specific gravity) (1); [Diseases of Seven Types] -Seven varieties of kushtha (obstinate skin diseases) are kapala, udumbara, mandala, rishyajihwa, pundarika, sidhma and kakanaka. -Seven types of pidakas (inflammatory swellings) are sharavika, kachhapika, jalini, sarshapi, alaji, vinata and vidradhi. -Seven types of visarpa (acute spreading inflammatory skin conditions) are vataja, pittaja, [kapha]]ja, sannipatika, agni, kardama and granthi. (2); [Diseases of Six Types] -Six types of Atisara (diarrhoeal disorders) are vatika, paittika, kaphaja, sannipatika, bhayaja (caused by fear) and shokaja (caused by grief.) -Six types of Udavartas (abdominal diseases due to suppression of natural urges) are vataja (due to suppression of flatus), mutraja (due to suppression of urine), purishaja (due to suppression of feces), shukraja (Due to suppression of ejaculation of semen), chhardija (due to suppression of vomiting) and kshavathuja (due to suppression of sneezing). (3); [Diseases of Five Types] -Five types of gulmas (abdominal lump/tumour) are vataja, pittaja, kaphaja, sannipataja and raktaj. -Five types of pliha doshas (splenic disorders) are of the same type as those of gulma. -Five types of kasa (cough) are vataja, pittaja, kaphaja, kshataja (caused by internal injuries in respiratory tract) and kshayaja (caused by wasting). -Five types of shwasa (dyspnoea) are mahashwasa, urdhwashwasa, chhinna shwasa, tamaka shwasa and kshudra shwasa (dyspnoea due to exertion). -Five types of hikka (hiccup) are mahati, gambhira, vyapeta, kshudra and annaja. -Five types of trishna (thirst) are vataja,pittaja, amaja, kshayaja (due to wasting) and upsargaja (secondary to other diseases). -Five types of chhardi (vomiting) are vataja, pittaja, kaphaja, sannipataja and dwistarthsangyogaja (by coming in contact with obnoxious articles). -Five types of bhaktasyanasana (anorexia) are vataja, pittaja,kaphaja, sannipataja and dweshaja (repugnance) -Five types of shiroroga (disorders of head) are vataja, pittaja, kaphaja, sannipataja and krimija (due to parasitic infection). -Five varieties of hridroga (cardiac disorders) are same as disorders of head i.e. vataja,pittaja,kaphaja, sannipataja and krimija (due to parasitic infection). -Five types of pandu (anaemia) are vataja, pittaja, kaphaja, sannipataja and mridbhakshanaja (due to intake of clay). -Five types of unmada (insanity) are vataja,pittaja,kaphaja, sannipataja and aagantuja (due to exogenous causes). (4); [Diseases of Four Types] -Four types of apasmara (epilepsy) are vataja, pittaja, kaphaja and sannipataja. -Four types of akshiroga (diseases of the eye) -Four types of karna roga (diseases of the ear) -Four types of pratishyaya (rhinitis) -Four types of mukha roga (oral disorders) -Four types of grahani roga (mal-absorption disorders) -Four types of mada roga (intoxication) and -Four types of murchcha (fainting) are same as that of apasmara (epilepsy) i.e. vataja, pittaja, kaphaja and sannipataja. -Four varieties of shosha (consumption/wasting) are sahasaja (over strain), sandharanaja (suppression of natural urges), kshayaja (wasting) and vishamashanaja (irregularities in diet). -Four types of klaibya (sterility) are beejopaghataja (affliction of sperm), dhwajabhangaja (atonia of genital organs/erectile dysfunction), jaraaja (senility) and shukrakshayaja (decreased production of sperm) (5); [Diseases of Three Types] -Three types of shothas (swellings) are vataja, pittaja and kaphaja. -Three types of kilasas (vitiligo) are "rakta" (red), tamra (coppery) and shukla (white) coloured. -Three types of lohitatapittas (coagulopathies) are urdhabhagam (involving upper channels), adhobhagam (involving lower channels and ubhayabhagam (involving both channels). (6); [Diseases of Two Types] -Two types of jwara (fever) are ushnabhipraya shitasamuttha (fever arising from cold and patient has desire for hot substances) and shitabhipraya ushnasamuttha (fever arising from heat and patient has desire for cold substances). -Two types of vrana (wound) are nija (endogenous causes) and agantuja (exogenous causes). -Two types of aayama (abnormal posture of body due to severe muscular spasm) are bahya (opisthotonus) and abhayantara (emprosthotonus) -Two types of gridhrasi (sciatica) are vatika and vata-kaphaja. -Two types of kamala (jaundice) are koshthashraya (pre-hepatic & hepatic jaundice) and shakhashraya (Obstructive jaundice). -Two types of ama (disorders due to improper digestion and metabolism) are alasaka (intestinal torper) and visuchika (cholera/food poisoning). -Two types of vatarakta (gout) are gambheera (deep) and uttana (superficial). -Two types of arsha (piles) are shushka (non bleeding masses) and aardra (bleeding masses). (7); [Diseases of One Type] -There is one urustambha (spastic paraplegia) which is caused by ama and all three dosha. -Sanyasa (coma) is also of one type that is caused by all three dosha and is psycho-somatic in nature. -Mahagada (major disease) is one and is due to atattvabhinivesha (mental and moral perversion). (8); [Diseases of Twenty Types] -Twenty types of krimis (parasites) include yuka (lice) and pipilika (eggs of lice) on the body surface and produced from external impurities, six parasites in blood (kesada, lomada, lomadwipa, saurasa, audumbara and jantumatara). Seven parasites that live in kapha-specific body locations (antrada, udaraveshta, hridayada, churu, darbhapushpa, saugandhika and mahaguda), and five parasites originating from feces (kakeruka, makeruka, leliha, sashulaka and sausurada). -Twenty types of pramehas (urinary disorders characterized by abnormal and increased frequency of urine) include udakameha (polyuria), ikshuvalikarasameha (glycosuria), sandrameha, sandraprasadameha, shuklameha, shukrameha, shitameha, shanairmeha, sikatameha and lalameha (ten diseases caused by kapha). Ksharameha, kalameha, nilameha, lohitameha, manjisthameha and haridrameha are six types caused by pitta. Finally, vasameha, majjameha, hastimeha and madhumeha are four types caused by vata. -There are twenty types of yoni vyapadas (gynaecological disorders). Of these, vatika, paittika and kaphaja and sannipataja are produced by vata, pitta, kapha and a combination of all the three dosha (tridosha) respectively. The remaining sixteen are caused through various permutations and combinations of dosha, dushya and other causative factors. These are raktayoni (menorrhagia), arajaska (amenorroea), acharana (colpitis mycotica), aticharana (chronic vaginitis), prakcharana (deflorative vaginitis), upapluta (secondary dysmenorrhoea), paripluta (acute vaginitis), udavartini (primary dysmenorrhoea), karinini (endo-cervitis), putraghini (abortive tendency), antarmukhi (inversion of uterus), suchimukhi (colpo stenosis), sushka (culpo xerosis), vamini (profluvium seminis), sandhyayoni (undeveloped female sex organs/pseudo-uterus) and mahayoni (prolapse of the uterus). These are twenty types of gynaecological disorders. (9)

english translation

etAni yathoddezamabhinirdekSyAmaH aSTAvudarANIti vAtapittakaphasannipAtaplIhabaddhacchidradakodarANi, aSTau mUtrAghAtA itivAtapittakaphasannipAtAzmarIzarkarAzukrazoNitajAH, aSTau kSIradoSA iti vaivarNyaM vaigandhyaM vairasyaM paicchilyaM phenasaGghAto raukSyaMgauravamatisnehazca, aSTau retodoSA iti tanu zuSkaM phenilamazvetaM pUtyatipicchalamanyadhAtUpahitamavasAdi ca (1); sapta kuSThAnIti kapAlodumbaramaNDalarSyajihvapuNDarIkasidhmakAkaNAni, sapta piDakA iti zarAvikA kacchapikA jAlinIsarSapyalajI vinatA vidradhI ca, sapta visarpA iti vAtapittakaphAgnikardamakagranthisannipAtAkhyAH (2); SaDatIsArA iti vAtapittakaphasannipAtabhayazokajAH, SaDudAvartA iti vAtamUtrapurISazukracchardikSavathujAH (3); paJca gulmA iti vAtapittakaphasannipAtazoNitajAH, paJca plIhadoSA iti gulmairvyAkhyAtAH, paJca kAsA itivAtapittakaphakSatakSayajAH, paJca zvAsA iti mahordhvacchinnatamakakSudrAH, paJca hikkA iti mahatI gambhIrA vyapetA kSudrA'nnajAca, paJca tRSNA iti vAtapittAmakSayopasargAtmikAH, paJca chardaya iti dviSTArthasaMyogajA vAtapittakaphasannipAtodrekotthAzca , paJca bhaktasyAnazanasthAnAnIti vAtapittakaphasannipAtadveSAH, paJca zirorogA iti pUrvoddezamabhisamasyavAtapittakaphasannipAtakrimijAH, paJca hRdrogA iti zirorogairvyAkhyAtAH, paJca pANDurogA itivAtapittakaphasannipAtamRdbhakSaNajAH, paJconmAdA iti vAtapittakaphasannipAtAgantunimittAH (4) catvAro'pasmArA iti vAtapittakaphasannipAtanimittAH, catvAro'kSirogAzcatvAraH karNarogAzcatvAraH pratizyAyAzcatvAromukharogAzcatvAro grahaNIdoSAzcatvAro madAzcatvAro mUrcchAyA ityapasmArairvyAkhyAtAH, catvAraH zoSA itisAhasasandhAraNakSayaviSamAzanajAH, catvAri klaibyAnIti bIjopaghAtAddhvajabhaGgAjjarAyAH zukrakSayAcca (5) trayaH zothA iti vAtapittazleSmanimittAH, trINi kilAsAnIti raktatAmrazuklAni, trividhaM lohitapittamitiUrdhvabhAgamadhobhAgamubhayabhAgaM ca (6) dvau jvarAviti uSNAbhiprAyaH zItasamutthazca zItAbhiprAyazcoSNasamutthaH, dvau vraNAviti nijazcAgantujazca, dvAvAyAmAvitibAhyazcAbhyantarazca, dve gRdhrasyAviti vAtAdvAtakaphAcca, dve kAmale iti koSThAzrayA zAkhAzrayA ca, dvividhamAmamitialasako visUcikA ca, dvividhaM vAtaraktamiti gambhIramuttAnaM ca, dvividhAnyarzAMsIti zuSkANyArdrANi ca (7) eka Urustambha ityAmatridoSasamutthaH, ekaH sannyAsa iti tridoSAtmako manaHzarIrAdhiSThAnaH, eko mahAgada itiatattvAbhinivezaH (8) viMzatiH krimijAtaya iti yUkA pipIlikAzceti dvividhA bahirmalajAH, kezAdA lomAdA lomadvIpAH saurasA audumbarAjantumAtarazceti SaT zoNitajAH, antrAdA udarAveSTA hRdayAdAzcuravo darbhapuSpAH saugandhikA mahAgudAzceti sapta kaphajAH,kakerukA makerukA lelihAH sazUlakAH sausurAdAzceti paJca purISajAH; viMzatiH pramehA ityudakamehazcekSubAlikArasamehazcasAndramehazca sAndraprasAdamehazca zuklamehazca zukramehazca zItamehazca zanairmehazca sikatAmehazca lAlAmehazceti dazazleSmanimittAH, kSAramehazca kAlamehazca nIlamehazca lohitamehazca maJjiSThAmehazca haridrAmehazceti SaT pittanimittAH,vasAmehazca majjAmehazca hastimehazca madhumehazceti catvAro vAtanimittAH, iti viMzatiH pramehAH; viMzatiryonivyApada itivAtikI paittikI zleSmikI sAnnipAtikI ceti catasro doSajAH, doSadUSyasaMsargaprakRtinirdezairavaziSTAH SoDaza nirdizyante,tadyathA-raktayonizcArajaskA cAcaraNA cAticaraNA ca prAkcaraNA copaplutA ca pariplutA codAvartinI ca karNinI ca putraghnIcAntarmukhI ca sUcImukhI ca zuSkA ca vAminI ca SaNDhayonizca mahAyonizceti viMzatiryonivyApado bhavanti (9) kevalazcAyamuddezo yathoddezamabhinirdiSTo bhavati ||4||

hk transliteration

सर्व एव निजा विकारा नान्यत्र वातपित्तकफेभ्यो निर्वर्तन्ते, यथाहि- शकुनिः सर्वं दिवसमपि परिपतन् स्वां छायां नातिवर्तते,तथा स्वधातुवैषम्यनिमित्ताः सर्वे विकारा वातपित्तकफान्नातिवर्तन्ते| वातपित्तश्लेष्मणां पुनः स्थानसंस्थानप्रकृतिविशेषानभिसमीक्ष्य तदात्मकानपि च सर्वविकारां स्तानेवोपदिशन्तिबुद्धिमन्तः ||५||

sanskrit

[Definite relation between dosha and disease] All the endogenous diseases occur invariably due to the vitiation of vata, pitta and kapha. As a bird cannot infringe upon its own shadow even by flying throughout the day, in the same way all the diseases are produced by disturbances in equilibrium in dhatu and cannot occur without vitiation of vata, pitta and kapha. By examining location, sign and symptoms, causes of vitiation of vata, pitta and kapha in any condition, the intelligent physician diagnose all diseases.

english translation

sarva eva nijA vikArA nAnyatra vAtapittakaphebhyo nirvartante, yathAhi- zakuniH sarvaM divasamapi paripatan svAM chAyAM nAtivartate,tathA svadhAtuvaiSamyanimittAH sarve vikArA vAtapittakaphAnnAtivartante| vAtapittazleSmaNAM punaH sthAnasaMsthAnaprakRtivizeSAnabhisamIkSya tadAtmakAnapi ca sarvavikArAM stAnevopadizantibuddhimantaH ||5||

hk transliteration